شهر بغداد در قرن هشتم به عنوان پايتخت خلافت عباسيان، توسط خليفه المنصور تأسيس شد. خليفه المنصور كه در آن زمان به تازگي اومويان را شكست داده بود، ميخواست پايتخت فرمانروايي خودش را داشته باشد. او منطقهاي در حوالي دجله، كه حدوداً ۳۰ كيلومتر با شمال تيسفون، پايتخت ساسانيان فاصله داشت را انتخاب و برنامهريزي براي طراحي و ساخت آن را آغاز كرد.
به گزارش تهران ۲۴، منصور ميخواست كه بغداد به عنوان پايتخت امپراتوري اسلامي تحت فرمانروايي عباسيان، شهري كامل باشد. براي اين منظور، او هزاران معمار، طراح، مسّاح، نجّار، آهنگر و بالغ بر صد هزار كارگر را از سرتاسر امپراتوري عباسي گرد هم آورد. او با منجّمين و طالعبينان مشورت كرد و بنابر نصيحت آنها، اولين آجر تشريفاتي را در ۳۰ جولاي ۷۶۲ بنا گذاشت.
شهر اصلي به شكل دايرهاي به قطر ۲ كيلومتر طراحي شده بود. اين دايره، اداي احترام خليفه به آموزههاي هندسي اقليدس بود كه دربارهاش مطالعه كرده بود و آن را تحسين ميكرد. بهترين ساختمانهاي شهر در مركز آن قرار داشتند يعني مسجد بزرگ و قصرِ دروازه طلايي (Golden Gate Palace) كه محل سكونت خليفه بود در آنجا بودند. در اطراف قصر و مسجد يك گردشگاه و يك ساختمان قرار داشت كه كسي به جز خليفه اجازهي اسبسواري در آن را نداشت.
قصر فرزندان خليفه، خانههاي كاركنان دربار و خدمتكاران، آشپزخانههاي خليفه، اصطبل اسبهاي گارد سلطنتي و ساير ساختمانهاي اداري در حاشيهي اين محوطهي وسيع قرار داشتند. بخش مركزي هم توسط يك ديوار داخلي محافظت ميشد.
چاركهاي مسكوني و ساختمانهاي تجاري در حلقهاي بين ديوار خارجي شهر و ديوارهي گرد دفاعي ساخته شده بودند. ديوار بيروني ۳۰ متر ارتفاع و در پايه ۴۴ متر ضخامت داشت. برجها و باروها بر روي اين ديوار و سنگرها و استحكامات در كنارههاي آن واقع شده بودند.
شهر توسط دو خيابان عموداً متقاطع كه تا ديوارهاي خارجي محافظتكننده ادامه داشت و به چهار دروازه منتهي ميشد، به چهار قسمت تقسيم شده بود. هر كدام از اين دروازهها به سمت يك شهر ميرفت – بصره، كوفه، خراسان و دمشق - و به خاطر همين به نام آن شهرها نامگذاري شده بودند. دروازهها به سوي خيابان گشوده ميشدند كه در اطراف ديوارهي خارجي شهر قرار داشت.
متأسفانه امروزه چيزي از اين شهر بزرگ به جا نمانده است. آخرين نشانههاي شهر گِرد المنصور در اوايل دههي ۱۸۷۰، يعني زماني كه مدحت پاشا (Midhat Pasha) فرماندار عثماني بغداد شد، از بين رفت. اين احتمال وجود دارد كه مدحت پاشا علاقهي اندكي به حفظ تاريخ داشت، اما اصلاحاتي كه او در بغداد و به طور كلّي در عراق ايجاد كرد، چهرهي شهر را تغيير داد.
او علاوه بر بيمارستانها، انبارهاي غلّه، پاركها و يك سيستم آبرساني و جاده و پُل، مدارس و موسسات آموزشي بسياري را ساخت كه هيچ كدام در بغداد وجود نداشت. او با اصلاحات ارضي و قوانين مالياتي، قبايل عشايري را به ساكن شدن و كشاورزي تشويق كرد. فرمانروايي سه سالهي مدحت پاشا مهمترين سالهاي تاريخ مدرن بغداد محسوب ميشود.
منبع: خبرآنلاين