پايگاه خبري تحليلي انتخاب (Entekhab.ir) :
اميلي لاندا، عفراييم اسكولاي در انديشكده اسرائيلي مطالعات امنيت ملي نوشتند: اكنون كه سه سال از انعقاد برجام در اواسط ژانويه ۲۰۱۶ مي‌گذرد، دو تحول بزرگ ارزش بررسي دارد: نخست رويكرد ترامپ به ايران و برجام كه با تصميم به خروج از برجام در مي ۲۰۱۸ به اوج رسيد و دوم تلاش‌هاي ايران براي اطمينان از بقاي برجام. اينكه آيا ايران مايل خواهد بود دوباره به پاي ميز مذاكره بازگردد هنوز معلوم نيست اما با اين حال دو مشكل بزرگي كه در سال ۲۰۱۸ در رابطه با برجام ظهور يافت، نيازمند بذل توجه فوري است.
به گزارش سرويس بين الملل «انتخاب»؛ در ادامه اين مطلب آمده است: مشكل نخست درباره بازرسي‌هاي اعلام نشده از تاسيسات هسته‌اي ايران است. مشكل دوم نيز مربوط به برنامه موشكي ايران به خصوص آخرين موشك آزمايش‌شده ميان‌برد است كه قادر است تمام خاورميانه و بخش‌هايي از اروپا را هدف قرار بدهد و كلاهك هسته‌اي نيز حمل كند. ايران با تقويت توان موشكي و مانورهاي ديپلماتيك براي منزوي كردن ترامپ در رويكردش به برجام، ممكن است موفق شود فشارهاي وارده از سوي دولت آمريكا را تحمل كند. در اين صورت هرگونه اقدام ديپلماتيك يا نظامي براي توقف دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي و بازگرداندن ثبات به خاورميانه ناممكن خواهد شد.
در پاسخ به اين سوال كه پس از سه سال اجرا، عملكرد برجام تاكنون چگونه بوده، هواداران اين توافق تاكيد مي‌كنند كه به خوبي عمل مي‌كند. اما اين چه معنايي دارد؟ اگر مقصودشان اين است كه از تبديل شدن ايران به يك كشور هسته‌اي ممانعت به عمل آمده، كاملا واضح است كه چنين نبوده است. دست‌كم به اين علت كه اين توافق با توجه «بند غروب» كه دارد، توافقي موقتي است و در نتيجه تنها توانمندي هسته‌اي ايران را به تعويق انداخته است. اما اگر مقصود محدوديت‌هايي است كه ايران براي پيشبرد برنامه هسته‌اي با آنها مواجه شده، پاسخ به نحوه ارزيابي افراد از برجام بستگي دارد. اگر فرض شود كه برجام توافقي منسجم و جامع است، در آن صورت پيروي ايران از مفاد برجام خبر خوبي خواهد بود. اما اگر بپذيريم كه اين توافق داراي نقايصي است، ديگر نمي‌توان تاييد كرد كه بتواند مانع پيشبرد توانمندي هسته‌اي ايران باشد.
اما آينده برنامه هسته‌اي ايران در سايه برجام چگونه ديده مي‌شود؟ تا سال ۲۰۲۴ ايران مجاز است از ۵۰۶۰ سانتريفيوژ نسل اول خود استفاده كند. پس از آن طي مراحلي ايران اجازه خواهد داشت از نسل‌هاي پيشرفته‌تر سانتريفيوژها بهره‌برداري كند. در حال حاضر زمان لازم براي ساخت بمب اتمي توسط ايران يك سال است اما با گذشت زمان، اين باره زماني كاهش مي‌يابد. تهديدهاي مكرر ايران به افزايش ميزان غني‌سازي فراتر از حد مجاز و در نتيجه كاهش زمان لازم براي ساخت بمب باعث مي‌شود كه اعتماد به ايران و خوش‌بيني به دوران پس از برجام متزلزل شود. در صورت نقض نشدن برجام، تاريخ انقضاي قانوني اين توافق سال ۲۰۲۵ خواهد بود.
اما طي سه سال گذشته شاهد دو تحول بزرگ در رابطه با برجام بوديم. بي‌ترديد مهمترين تحول مربوط به تصميم ترامپ براي خروج از برجام است. طي سال‌هاي ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ آمريكا تلاش زيادي كرد تا اروپا را متقاعد به اصلاح و استحكام برجام كند. جزييات اين مذاكرات به طور رسمي منتشر نشده اما منابع غيررسمي گفته‌اند كه تا حدودي نيز پيشرفت‌هايي حاصل شد. اما طرفين موفق نشدند درباره يكي از ويژگي‌هاي اصلي برجام به توافق برسند: مقررات مربوط به غروب توافق. پس از همين ناكامي بود كه ترامپ تصميم گرفت از برجام خارج شود.
اين تصميم مباحث زيادي را در داخل آمريكا به دنبال داشت و البته با مخالفت قاطع پنج كشور ديگر دخيل در برجام روبرو شد. اما علي‌رغم هشدارهايي كه درباره پيامدهاي ناگوار اين تصميم مطرح مي‌شد، نه تنها برجام هنوز پابرجاست بلكه حتي ايران در تلاش است كه شرايط فعلي را حفظ كند و اين دومين تحول مهم در اين دوره از تاريخ برجام است.
در حقيقت برجام مزاياي متعددي براي ايران دارد: اين توافق به ايران امكان مي‌دهد توانايي هسته‌اي خود را حفظ كند، به غني‌سازي اورانيوم در ايران مشروعيت مي‌بخشد، فعاليت‌هاي موشكي ايران را پوشش نمي‌دهد كه مكانيزمي براي كاربرد تسليحات هسته‌اي قلمداد مي‌شود، داراي شروط بازرسي و نظارتي بسيار ضعيفي است و در نهايت معافيت هاي مهمي در رابطه با تحريم‌ها به ايران مي‌دهد. به همين علت مايه تعجب نيست كه تهديدات ايران مبني بر اينكه اگر ساير كشورهاي عضو ۵+۱ امتيازهاي اقتصادي برجام را تضمين نكنند از اين توافق خارج مي‌شود، عملي نشده است. به منظور نجات برجام، ايران مجبور است كه از پايبندي اروپا به آن اطمينان حاصل كند. به همين منظور ايران در تلاش است با ايجاد شكاف ميان اروپا و آمريكا، اروپايي‌ها را وادار كند كه از امتيازات اقتصادي ايران عليه تحريم‌هاي آمريكا محافظت كنند. اروپايي‌ها كه مشتاق معاملات پرسود با ايران هستند، تلاش مي‌كنند با تاسيس يك سازوكار مالي ويژه به منظور دور زدن تحريم‌هاي آمريكا، تلاش‌هاي آمريكا براي اعمال فشار بر ايران را تضعيف كنند.
در سايه اين تحولات، شانس موفقيت راهبرد ترامپ براي فشار بر ايران چقدر است؟ بخشي از اين امر به تمايل ايران و مردم اين كشور براي ادامه تحمل مشقت‌هاي اقتصادي به منظور تبديل شدن به يك قدرت هسته‌اي بستگي دارد و البته ادامه سياست تهران براي بسط نفوذ در خاورميانه. اما معلوم نيست كه اين فشارها بتواند بخشي از ايران را متقاعد كند كه به ميز مذاكره بازگردند. حمايت اروپا، چين و روسيه بر مقاومت ايران در بازگشت به ميز مذاكره موثر بوده است.
صرفنظر از تمايل ايران براي بازگشت به ميز مذاكره، دو معضل بزرگ برجام كه در سال ۲۰۱۸ شاهد ظهور آنها بوديم به اقدام فوري و جدي نياز دارد. عامل نخست دسترسي كامل به تأسيسات هسته‌اي اعلام نشده است. آرشيو اسناد هسته‌اي كه در ژانويه ۲۰۱۸ از قلب تهران توسط سازمان موساد خارج شد(!)، حاوي مدارك مفصلي از برنامه‌هاي ايران براي توليد پنج بمب اتمي است. اين مدارك شامل تاسيسات مخفي ايران براي توليد تسليحات اتمي است و حكايت از دروغگويي(!) ايران به آژانس بين‌المللي اتمي درباره ماهيت فعاليت‌هايش دارد. آژانس علي‌رغم دريافت اين اسناد، نياز دارد كه از اين مدارك بازرسي به عمل بياورد تا فريبكاري ايران را ثابت كند. به استثناي كارهايي كه در دو انديشكده مستقر در واشنگتن يعني بنياد دفاع از دموكراسي ها و موسسه علوم و امنيت بين‌الملل انجام شده، جامعه كنترل تسليحاتي در آمريكا هنوز توجه درخوري به اين حقيقت نشان نداده است. همچنين با اينكه آمريكا بزرگترين تامين كننده منابع مالي آژانس بين‌المللي اتمي است، از زمان تصويب برجام هنوز از نفوذ خود براي تغيير سازوكار نظارتي اين سازمان بهره نبرده است.
مسأله دوم برنامه موشكي ايران و به طور مشخص آزمايش موشك ميان‌برد اخير است كه قابليت حمل كلاهك هسته‌اي دارد. با اينكه اين اقدام تهديدي آشكار تلقي مي‌شود، كشورهاي اروپايي آن را نقض آشكار قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت نمي‌دانند. دو كشور اروپايي كه نگراني بيشتري داشتند، فرانسه و انگلستان بودند كه آنها نيز از ترس به خطر انداختن برجام از نشان دادن واكنش شديد خودداري كردند. برنامه هسته‌اي ايران داراي پيامدهاي عميقي براي تلاش‌هاي جهاني به منظور كنترل تسليحات است. اين نظام با انعقاد برجام نيز دچار آسيب شد زيرا براي كشوري كه به دنيا درباره ماهيت فعاليت هسته‌اي خود دروغ گفت، مجازاتي در نظر گرفته نشد. در اين توافق به يك كشور فاقد سلاح هسته‌اي اجازه داده شد كه به غني‌سازي اورانيوم ادامه دهد. اما از اعطاي چنين مجوزي به ساير كشورهايي كه به ان پي تي پايبند بوده و از فعاليت هسته‌اي ايران نگرانند، خودداري شده است. ايران و سوريه كه آشكارا مفاد اين پيمان را نقض كردند، همچنان عضو آن هستند و از مزاياي آن بهره مي‌برند.
اگر شيوه فعلي يعني ناديده گرفتن تخلفات هسته‌اي ايران در گذشته و ناتواني سازمان بين‌المللي انرژي اتمي در ارزيابي ماهيت فعاليت‌هاي ايران ادامه پيدا كند، پيامدهاي جدي متوجه جهان خواهد بود. با پشتوانه تقويت توانمندي موشكي و خارج كردن ترامپ از حيطه برجام با مانورهاي ديپلماتيك، ممكن است ايران موفق شود سياست‌هاي فشار اقتصادي آمريكا را تحمل كند. در اين صورت هر گونه اقدام نظامي و ديپلماتيك براي ممانعت از دستيابي ايران به تسليحات هسته‌اي و بازگرداندن ثبات به خاورميانه با شكست مواجه خواهد شد.