متانول يكي از پرسودترين محصولات پتروشيمي است؛ محصولي كه هر چند ميتواند به همان شكل اوليه نيز فروخته شود اما جزو پايين ...
متانول يكي از پرسودترين محصولات پتروشيمي است؛ محصولي كه هر چند ميتواند به همان شكل اوليه نيز فروخته شود اما جزو پاييندستيهاي پتروشيمي محسوب شده كه قابليت تبديل به پروپيلن و احداث واحدهاي الفيني را در امتداد خود دارد. طبق بررسيهاي «تعادل» ظرفيت توليد صنعت پتروشيمي ايران پيش از موج صدور مجوزهاي زياد براي توليد متانول برابر با 3 ميليون و 394 هزار تن بود كه در 4 مجتمع توليد ميشد. در سالهاي گذشته و به ويژه بعد از فرآيند خصوصيسازي، ناگهان به 15 مجتمع براي توليد متانول مجوز داده شد. مجتمعهايي كه اكنون بهطور متوسط پيشرفتي كمتر از 20درصد دارند اما با به نتيجه رسيدن در سالهاي آينده ظرفيت توليد متانول ايران را 22 ميليون و 105هزار تن افزايش خواهند داد. به اين ترتيب ايران در سالهايي نه چندان دور حدود 24 الي 25 ميليون تن متانول توليد خواهد كرد.
بسياري از جمله مسوولان شركت ملي صنايع پتروشيمي بر اين باورند كه با توجه به رشد روزافزون تقاضاي چين براي متانول، ايران مشكلي در زمينه «خامفروشي» اين محصول نخواهد داشت. اما تازهترين اظهارنظر عباس شعريمقدم مديرعامل شركت ملي صنايع پتروشيمي نشان ميدهد كه دولت و مجلس اكنون هر دو نگران اين موضوع هستند كه بازار جهاني نتواند متانول ايران را جذب كند. شعريمقدم در همين زمينه به «تعادل» گفت: نتيجه جلسهيي كه در كميسيون صنايع و معادن مجلس شوراي اسلامي با حضور او و بيژن زنگنه وزير نفت برگزار شده، حاكي است كه بازار جهاني تنها توانايي جذب 16ميليون تن از توليدات متانول ايران را خواهد داشت.
به اين ترتيب اگر ايران مازاد توليد خود را نيز در آينده وارد بازار كند، اين امكان به وجود ميآيد كه قيمتهاي جهاني متانول فروكش كند. تدبيري كه مجلس و دولت در تازهترين جلسه خود در اين زمينه انديشيدهاند، احداث واحدهاي تكميلي در كنار مجتمعهاي توليد متانول است. مجتمعهايي كه بتوانند توليدات اين واحدها را به محصولات ديگر تبديل كنند. شعريمقدم در همين زمينه به «تعادل» گفت كه اين واحدهاي جديد نياز به حدود يك ميليارد دلار سرمايهگذاري دارد. براي درك بهتري از فضا، به سراغ متانول و كاربردهاي آن ميرويم. وبسايت موسسه جهاني متانول در گزارشي مينويسد، متانول مانند يك بلوك سيماني شيميايي در ساخت صدها محصول از رنگهاي نقاشي و پلاستيكها، مبلمان و موكت، قطعات خودرو و مايع شستشو شيشه اتومبيل نقش ايفا ميكند. محصولاتي كه در زندگي ما كاملا محسوس و ملموس است. متانول به عنوان سوخت انرژي نيز در حال ظهور است. اين كاربرد در مورد اتومبيلهاي ما، كاميونها، اتوبوسها و حتي توربينهاي برق در حال اجراست. همچنين متانول به عنوان متيل الكل يا الكل چوب نيز شناخته ميشود. اين سادهترين الكل با فرمول شيميايي CH3OH است.
متانول مادهيي بيرنگ، مايع قابل اشتعال در دماي اتاق و شامل كربن و هيدروكربن كمتر از هر سوخت مايع ديگراست. آسيا، امريكاي شمالي و جنوبي، آفريقا و خاورميانه مهمترين مراكز توليد متانول در جهان هستند. در سراسر جهان، بيش از 100 مجتمع متانول با ظرفيت توليد حدود 100ميليون تن (33 ميليارد گالن يا 125 ميليارد ليتر) و هر روز بيش از 180000 تن متانول كه به عنوان مواد خام شيميايي يا به عنوان سوخت حملونقل (60 ميليون گالن يا 225 ميليون ليتر) مورد استفاده قرار ميگيرد. فعاليت اقتصادي صنعت جهاني متانول هرساله حدود 36ميليارد دلار است. اين صنعت بيش از 100هزار فرصت شغلي در سراسر دنيا ايجاد كرده است.
اين الكل ساده ميتواند تقريبا از هرچيزي كه نوعي گياه است (يا حتي نوعي گياه بوده) به دست آيد كه شامل سوختهاي فسيلي رايج مانند گاز طبيعي و زغالسنگ و منابع تجديد شونده مانند زيست توده، گاز دفن زباله و حتي گازهاي گلخانهيي توليدي نيروگاهها و CO2 اتمسفر ميشود. با وجود چنين تنوعي از مواد اوليه و نيز كاربردهاي فراوان، جاي شگفتي نيست اگر بگوييم متانول يكي از همهگيرترين مواد شيميايي مورد استفاده در دنيا از سال 1800 تاكنون است.
از بازار چه خبر؟
چين در سالهاي گذشته مهمترين رهبر افزايش تقاضاي متانول در جهان بوده است. بررسيهاي اياچاس در همين زمينه نشان ميدهد كه در سال 2013 برآورد از تقاضاي جهاني براي اين محصول از 60.7 ميليون متريك تن به 109 ميليون متر
يك تن در سال 2023 رسيده است. رقمي كه 80 درصد افزايش تقاضا در 10 سال و در واقع 8 درصد در هر سال را بالغ ميشود. چين مهمترين دليل اين افزايش تقاضاست. افزايش چشمگير احداث واحدهاي الفيني در چين باعث شده است كه اين كشور خود نيز متانول را از طريق زغالسنگ توليد كنند. پيشبينيها حاكي است كه مصرف متانول چين از 30 ميليون تن در سال 2013 به 67.5 ميليون تن در سال 2023 خواهد رسيد. به اين ترتيب واردات متانول چين كه در سال 2013 تنها 4 ميليون متر يك تن بوده، در سال 2023 به 25 ميليون متر يك تن خواهد رسيد. شايد اين تصور اكنون قويتر شده كه با افزايش تقاضاي جهاني، چين كه يكي از شركاي استراتژيك ايران محسوب ميشود تا سال 2020 بازار متانول و صادرات صنعت پتروشيمي ايران را ظرف 4 يا 5 سال آينده تضمين خواهد كرد. پيشبينيها از توليد 24 الي 25 ميليون تن توليد متانول در آينده خبر ميدهد.
اما همهچيز به اين سادگي نيست. هر چند تقاضا و مصرف متانول در جهان رو به افزايش است اما از سوي ديگر طرف عرضه نيز با رشد چشمگيري روبهروست. اي اچ اس در يكي از گزارشهاي خود در همين زمينه مينويسد كه امريكاي جنوبي تا سال 2017 به يكي از مهمترين صادركنندگان جهاني متانول تبديل خواهد شد. مسالهيي كه نشان ميدهد به دست آوردن بازار متانول براي ايران به اين سادگي نيست.
حال و روز مجتمعها
هر چند از بهار سال 1393 كه شركت سرمايهگذاري صنايع پتروشيمي آماري از آخرين وضعيت طرحهاي در دست احداث اين صنعت منتشر كرد تاكنون، تنها آمار جسته گريختهيي از پيشرفت طرحها وجود دارد اما برآوردها نشان ميدهد كه بهطور متوسط واحدهاي توليدكننده متانول به غير از دو طرحي كه هنوز پيشرفت چنداني نداشته و واحدهايي كه در همان سال 93 نسبتا جلو بودهاند، به پيشرفتهايي كمتر از
20درصد رسيده باشند. پتروشيمي آپادانا كه در ابتدا با همكاري يك شركت ونزوئلايي ايجاد شد و در پايان اسفندماه سال 92 پيشرفتي معادل 9.5 درصد داشت اكنون با 10درصد پيشرفت به 19.5 درصد پيشرفت فيزيكي رسيده است. اين آمار طبق آخرين خبري است كه سيدتورج ارونقي مديرعامل اين واحد در اختيار «تعادل» قرار داده است.
سيدتورج ارونقي مديرعامل شركت پتروشيمي آپادانا با اعلام اين خبر به «تعادل» ميگويد: «اكنون در انتظار وارد شدن برخي از تجهيزات هستيم. همچنين با رسيدن ايران و 1+5 به توافق ما قصد داريم سفارش تجهيزات ديگر خود را به شركتهاي تراز اول اروپايي بدهيم.»
ارونقي در واكنش به اين پرسش كه سرنوشت پتروشيمي آپادانا كه ظرفيت توليدي برابر با 1650 هزار تن در سال دارد، با توجه به رصد اخبار جديد از بازار متانول توسط مسوولان ارشد پتروشيمي دچار تغييري خواهد شد، بيان ميكند: «مباني مختلفي در اين زمينه ديده شده است. متانول با اينكه محصولي نهايي براي فروش محسوب ميشود، ميتواند به محصولات پاييندستي مانند پروپيلنها و الفينها تبديل شود و به فروش برسد.» البته پروژههاي MTX (تبديل متانول به ديگر فرآوردهها) پروژههاي سادهيي نيست. تكنولوژي اين تبديلها اكنون در ايران وجود نداشته و صنعت پتروشيمي ايران نياز به واردات اين تكنولوژيها را دارد. البته اين مساله جدا از سرمايهگذاري كلي براي احداث چنين واحدهايي است. مديرعامل پتروشيمي آپادانا اما در اين باره به «تعادل» ميگويد: «تاكنون 4 شركت چيني در اين زمينه اعلام آمادگي كردهاند كه تكنولوژي تبديل متانول به پروپيلن و الفينها را به ايران بفروشند. آنها به تازگي در يك گردهمايي بزرگ اين تكنولوژي را ارائه دادند. در نتيجه اين فرآيند براي پتروشيمي ايران غيرقابل دسترس نيست.»
ارونقي معتقد است به اين ترتيب ايران به «قطب جهاني متانول» تبديل ميشود، او البته در پاسخ به اين پرسش كه آيا تبديل شدن ايران به قطب جهاني متانول به بهاي فروكشكردن قيمتهاي جهاني اين محصول تمام نخواهد شد، اظهار ميكند: «اين مساله به وضعيت اقتصادي جهان بستگي دارد. اما من اعتقاد دارم با توجه به تقاضاي روزافزون براي اين محصول به ويژه از طرف چين، متانول جايگاه خود را در كوتاهمدت از دست ندهد.» شايد در نهايت اكنون براي نتيجهگيري در زمينه سرنوشت متانول ايران زود باشد. با عملي شدن رفع تحريمها و ورود سرمايهگذاران خارجي، اين اميد بيشتر ميشود كه صنايع الفيني در ايران رو به پيشرفت گذاشته و در نتيجه حجمي هر چند اندك از حدود 25ميليون تن متانول توليد شده در ايران به صنايع پاييندستي تبديل شود. اين رويكرد البته مستلزم اين است كه هر چه سريعتر نقش جديد شركت ملي صنايع پتروشيمي در قالب شركتي رگولاتوري كه بر فعاليت ديگر واحدها نظارت دارد، مشخص شود. اما گذشته از تمام اين مسائل، يك نكته بر جاي خود باقي است، اين نكته كه صدور مجوزهاي بيشمار احداث واحدهاي متانول در ايران، چندان با نگاه كارشناسي و آيندهنگري همراه نبوده است. نكتهيي كه بايد در قبال ديگر طرحها بيشتر رعايت شود.