پايگاه خبري تحليلي انتخاب (Entekhab.ir) :
علي مطهري در برنامه تلويزيوني "دست خط" از نگرانيهاي شهيد مطهري درباره رابطه مرحوم آيت الله هاشمي و مجاهدين خلق(منافقين) سخن گفت.
به گزارش «انتخاب»، علي مطهري نائب رئيس دوم مجلس شوراي اسلامي و فرزند شهيد آيت الله مطهري مهمان اين هفته برنامه تلويزيوني "دست خط" بود.
متن ذيل مشروح گفتگوي علي مطهري در "دست خط" است.
مجري: سلام و خيلي خوش آمديد.
مطهري: سلام خدمت شما و همه بينندگان عزيز.
س: آقاي دكتر مطهري چه خبر؟ شما دو سالي هست كه نايب رئيس مجلس شدهايد، گويا فضاي شما با قبل در اين دو سال فرق كرده و اين نايب رئيسي قدري دست و بال شما را بسته!
مطهري: فكر نميكنم اينطور باشد. ما در دو جايگاه هستيم. يك وقت هست كه من در جايگاه نائب رئيسي صحبت ميكنم و در زمان اداره جلسه، من سخنگوي مجلس هستم و نميتوانم مواضع خاص خود را اعلام كنم. ولي در مصاحبهها و دانشگاهها سخنراني ميكنم و حرفهاي خودم را مانند قديم بيان ميكنم، لذا خيلي تفاوتي ندارد. اما به هر حال به عنوان نائب رئيسي مجلس ملاحظات بيشتري بايد باشد.
س: پدر شما يكي از نابترين گوهرهاي جمهوري اسلامي است و در تشكيل جمهوري اسلامي نقش اساسي داشت و به دست همين منافقين شهيد شد. برخي تعجب كردند كه آقاي علي مطهري از تريبون مجلس درباره محاكمه منافقين صحبت كند. گفتند پدر شما كه خودش قرباني منافقين بود، چرا شما حرف اينطور ميزنيد؟
مطهري: درست است؛ حرف ما هم همين بود. ما گفتيم اين موضوع توضيح داده شود تا سوء استفاده نشود.
س: يعني خيلي از زوايا را ميدانيد و دوست داريد زوايا گفته شود تا شائبهها و تهمتها ايجاد نشود.
مطهري: بله. اينكه جنبه فقهي و شرعي موضوع و نوع عملكرد را توضيح دهيم.
س: قبل از اين كه مجلس بياييد به عنوان چهره فرهنگي محسوب ميشديد. نقدهاي شما در دورههاي مختلف به خصوص در دوره دوم خرداد، در حوزه مسائل فرهنگي بازتاب ويژهاي داشت؛ الان هم چنين است. الان وضعيت فرهنگي كشور را چطور ميبينيد؟
مطهري: الان گاهي كمتوجهيهايي در حوزه فرهنگ وجود دارد. اصلا دولتها از ابتدا تا امروز توجه كافي به مسئله فرهنگ ندارند و فرهنگ را امري حاشيهاي و طفيلي ميدانند.
س: چرا چنين است؟
مطهري: البته اين امر اشتباه است.
س: اين نگاه وجود دارد و كمترين بودجه براي فرهنگ ميرود. آخرين نگاهها به فرهنگ است. چرا اينچنين است؟
مطهري: بله همينطور است، در حالي كه اگر ما فرهنگ عمومي را اصلاح كنيم در مسائل اقتصادي، سياسي و اجتماعي هم موثر است. امروز شاهد هستيد كه مثلا خط عابر پياده نه براي راننده و نه براي عابر معني ندارد. فكر ميكنيم يك نقاشي روي زمين براي قشنگي است؛ فردي كه روي خاط عابر باشد، به ندرت كسي رعايت كند.
يا مثلا استفاده از كلمات بيگانه هم اينطور است. چقدر در تابلوهاي ما كلمات انگليسي هست. فروشگاهي ميخواهد حراج بزند و فروش فوقالعاده بزند به جاي اين كه از كلمه "حراج" يا "فروش فوقالعاده" استفاده كند، مينويسدsail و يا "تخفيف" را مينويسد off.
مثلاً در غذاخوري وارد ميشويد، فهرست غذاها همه انگليسي است. من اخيراً در خيابان پاسداران يك رستوران را ديدم، علت را پرسيدم؛ گفتند مردم اينطوري جذب ميشوند. مشتري بيشتر جذب ميشود! اين خيلي بد است. اين نوعي خودباختگي و خود كمبيني است كه فكر ميكنيم با كلمات انگليسي شخصيت پيدا ميكنيم. اين مسائل مهم است و رهبر انقلاب هم روي اين مسائل تاكيد دارند.
س: فرهنگ عمومي و اجتماعي ما را بيان كرديد و موضوع حجاب هم يكي از مسائلي بود كه با حساسيت به آن نگاه ميكرديد. در سال 89 مطلبي از شما خواندم كه بايد از ورود دانشجويان بدحجاب به دانشگاه جلوگيري شود و انتقادي به رئيسجمهور وقت داشتيد. الان هم چنين اعتقادي را داريد؟ چون آن چيزي كه شوراي عالي انقلاب فرهنگي تصويب كرده است و بايد اجرايي شود، چنين اتفاقي نميافتد.
مطهري: موضوع كه تغييري نميكند. با گذشت زمان فلسفه احكام تغييري نميكند. اين هم همينطور است؛ كمتوجهي است چه در دولت قبلي و چه در دولت كنوني وجود دارد. به همين مسئله حجاب هم كم توجهي ميشود. دولت اسلامي كه در جايي كه امربهمعروف و نهياز منكر مستلزم اعمال قانون هست، دولت بايد وارد شود و اين كار مردم نيست.
مردم در حد تذكر و امر به معروف و نهي از منكر قلبي و زباني بايد انجام دهند. در جايي كه بايد اقدام عملي شود، وظيفه دولت است. معمولاً دولتها از اين وظيفه شانه خالي ميكنند و وارد نميشوند. در اين دولت هم متاسفانه با اين مشكل مواجه هستيم.
امروز با موارد بد پوششي در كشور مواجه هستيم كه اينها خوب نيست و نبايد بيتفاوت باشيم و بگوئيم مسئله مهمي نيست. اصل قضيه اين است كه آيا اين مسائل مهم است يا خير؟ اصلاً مسائل مربوط به عفاف مهم هست يا خير؟ بايد به قرآن مراجعه كنيم. برخلاف غربيها كه ميگويند اين مسائل مهم نيست يعني مسائل مربوط به عفاف و پوشش مهم نيست و هر كسي بايد هر طور كه دوست دارد لباس بپشو و آثار اين امر را هم دارند ميبينند.
الان غربيها ضربهها ناديده گرفتن عفاف را دارند ميبينند. فروپاشي بنيان خانواده يكي از موارد است. دائم ميگويند در هاليوود و در انگلستان و غيره، آزارهاي جنسي وجود دارد. خب آدم عاقل چرا بايد اينچنين كند؟ وقتي نيمه عريان بيرون ميآييد به دنبالش اين مسائل هم وجود دارد.
نميخواهند آن را اصلاح كنند و بگويند لباس پوشيدن ما بد است كه باعث تحريك ميشود. در مسئله دانشگاهها در خيلي از كشورهاي دنيا يك انيفورم مخصوص دارند كه با اين لباس بايد وارد دانشگاه شوند و آنها هم توجه كردهاند و جا افتاده است و به آن عمل ميكنند كه دانشگاه محيط علم و تفكر است و نميتوان با التذاذ جنسي مخلوط شود. التذاذ جنسي منحصر در كادر خانواده است و اين تز اسلام است. نميتوان اين چيزها را كوچك دانست.
س: ممكن است برخي بگويند اين وظيفه دولت در حكومت اسلامي است؛ دولت بايد چه كند؟
مطهري: خيلي جاها وظيفه مردم هم هست و وقتي با صحنههاي ناهنجار مواجه ميشوند، بايد تذكر دهند و با زبان نرم و لين برخورد كنند. يك جاهايي مردم نميتوانند اقدام كنند و دائم در نزاغ با هم باشند. بايد وارد شوند و در دانشگاه بايد نظارتي باشد.
نميتوان اجازه داد در دانشگاهها دختر و پسر هر طوري كه ميخواهند پوشش داشته باشند و اين حرف غلطي است. بايد دولت نظارتي داشته باشد و در جاهايي وارد شود و نميتوان به حال خود رها كرد. من همان عقيده سابق را دارم و تغييري نكرده است.
س: چند نگاه به عرصه فرهنگ وجود دارد و برخيها مثل مشاورين فرهنگي همين دولت ميگويند بايد فرهنگ را به مردم سپرد و عرصه فرهنگ را مردم اداره كنند. برخي معتقدند اينطور نيست و در جامعه اسلامي بايد فرهنگ با نظارت حكومت باشد و برخي نگاه بينابين دارند و ميگويند هم بايد سهم مردم و هم سهم حكومت مشخص شود. شما كدام نگاه را قبول داريد؟
مطهري: بخش اعظم فرهنگ طبيعتا به مردم سپرده ميشود و مردم ضوابط را رعايت ميكنند، چون اكثريت مردم مسلمان هستند و معتقدند. ولي آن جاهايي كه نياز به اعمال قانون است، وظيفه دولت است كه وارد شود. ضمن اينكه دولت اسلامي و دولت ايدئولوژيك وظيفه دارد كه در خصوص اخلاق مردم، عقايد مردم، فرهنگ مردم اقداماتي را انجام دهد و نميتوان گفت، هيچ وظيفهاي ندارد.
س: فضاي مجازي هم تاثير گستردهاي ميگذارد.
مطهري: همين طور است. اين هم پديده جديدي است و هم آثار مثبت و هم آثار منفي دارد و تا حدي از دست خيليها خارج است و هر كسي هر متني را ميتواند منتشر كند.
س: در جاهاي مختلف دنيا كه اين تجربه را دارند هم همينطور است؟
مطهري: نظارت حتماً وجود دارد. هم از نظر اخلاقي و هم از نظر سياسي اين نظارت وجود دارد. در كشورهاي ديگر اين طور بي در و پيكر نيست. ما هم حتماً بايد اهميت دهيم و از نظر اخلاقي سختگير باشيم و اين طور نباشد هر چيزي به راحتي منتشر شود.
در خصوص اظهارنظر و اختلافنظرهاي سياسي نبايد خيلي سختگيري كنيم. اما مهمتر اين است كه مردم رشد كافي را داشته باشند و بتوانند درك كنند و به تدريج اين حالت هم دارد ايجاد ميشود؛ يعني خيلي راحت تحت تاثير اخبار و تحليلها قرار نميگيرند.
س: وقتي فضا را طوري هدايت ميكنيد كه اينچنين تاثيرگذار است نميتوان از مردم انتظار داشت كه سره را از ناسره تشخيص دهند.
مطهري: بله، بايد نظارت شود.
س: نه نظارتي كه فقط سانسور شود؛ اين اشتباه است. نظارت عقلايي و درستي بايد انجام شود كه با زيرساختي باشد كه براي خود ما باشد.
مطهري: نظارت در حدي كه دروغ و افترا، تهمت نباشد، ولي اينكه كسي تحليلي براي خودش دارد را نميتوان جلوگيري كرد؛ خب يك كسي جواب او را ميدهد. اما مسائل اخلاقي را نميتوان باز گذاشت و گفت هر كاري ميخواهند انجام دهند.
س: خب شما از مديران ارشد مجلس هستيد؛ آيا دولت اين دغدغه را دارد؟
مطهري: بله. دولت دغدغه دارد، در رسانهها، هم هيات نظارت بر مطبوعات كه شامل خيلي از سايتهاي خبري هم ميشود و آن كارگروه تشخيص مصاديق مجرمانه در فضاي مجازي هم دائماً رصد ميكنند و حساسيتهاي خاص خودشان را دارند، ولي خب تا حدي ميتوان اين امر را كنترل كرد.
س: در سينما چطور ميبينيد؟ فيلمهايي كه در سينماي ما اكران ميشود دغدغههاي فرهنگي ما را پوشش ميدهد؟
مطهري: همه فيلمها را نميبينم، ولي گاهي فيلمها را ميبينم و اصرار دارم حتماً بايد ببينيم. حتي من به كميسيون فرهنگي پيشنهاد كردم هر فيلمي كه قرار است نمايش داده شود، حتما قبل از آن كميسيون آن را تماشا كند. البته ما نميخواهيم در كار اجرايي دخالت كنيم. ما اين را بيان ميكنيم و خيلي مواقع عمل ميشود و گاهي مواقع هم استقبال نميشود. نميخواهيم در كار اجرايي هم دخالت شود و ببينيم و بگوييم اين اكران بشود يا خير، ممكن است نظر بدهيم. وگرنه كار با شوراي مربوطه است ولي ما بايد اين فيلمها را ببينيم.
خيلي جاها فيلمها را ديديم و فيلمهاي خوبي هم داريم ولي فيلمهاي سطح پائين هم داريم كه مثلا ادبيات خوبي ندارند و كلمات خوبي در آنها بكار نميرود و آثار تربيتي خوبي ندارند. با اين نقاط ضعف هم بايد مبارزه شود.
س: اقتصاد و عدالت اجتماعي چقدر در عرصه فرهنگ ما تاثيرگذار است؟ يعني آنچه كه مردم در عرصه اقتصاد و عدالت اجتماعي ميبينند، چقدر در پذيرش فرهنگي انها موثر است؟
مطهري: اين بسيار مرتبط است، يعني در جايي كه عدالت اجتماعي يا عدالت اقتصادي نباشد آسيبهاي فرهنگي هم ايجاد ميشود. جامعهاي كه عدالت اقتصادي و اجتماعي نداشته باشد و شكافهاي طبقاتي در آن زياد باشد و فاصلههاي طبقاتي زياد باشد، اين جامعه به دو گروه محروم و داراي عقدههاي رواني و از آن سو، يك گروه پرتوقع و عزيزكرده بيجهت تقسيم ميشود.
روشن است اين وضعيت، آثار اجتماعي منفي دارد و اين براي جامعه آسيب است كه احساس كنند كار و فعاليت ملاك پيشرفت نيست و ملاك گرفتن پستها و ملاك پيشرفت اقتصادي كار و تلاش نيست، بلكه روابط و پول و پارتي تاثيرگذار است. اين خيلي بد است و آثار بد فرهنگي در جامعه دارد.
ارزش كار با اين افكار پائين ميآيد و اين مسائل هم با هم مرتبط است و نميتوان گفت اقتصاد و فرهنگ براي خودشان هستند؛ همه اينها با هم مرتبط هستند و بايد تلاش كنيم عدالت مورد نظر اسلام را پياده كنيم. طبيعي است كه تا به نقطه ايدهآل برسيم فاصله زياد است.
س: در همين قضيه حقوقهاي نجومي يا چيزي كه با عنوان املاك نجومي درباره شهرداري گفته شد، يكسري گفتند كاركردهاي سياسي داشت و در نهايت هم معلوم نشد، چه شد و ابعاد آن چه بود؟! خيلي از نمايندگان مجلس هم ميگفتند كه ما از گزارش ديوان محاسبات قانع نشديم! اين ضربه به اعتماد عمومي مردم ضربه ميزند!
مطهري: بله، در اين زمينهها متاسفانه چون جنبه سياسي پيدا ميكند اغراق هم بكار ميرود. بالاخره يك كارهايي شد و حقوقهايي نامتعارف پرداخت شده بود ولي آن مقداري كه تبليغ ميكنند نبود. قانون را به شكلي نوشته بودند و مصوباتي كه دولت قبل داشت، در جاهايي دست هياتهاي عامل را در بانكها و جاهاي ديگر باز گذاشته بود كه حقوق را خودشان تشخيص دهند و خيلي از اين موارد بود كه از جهت قانوني مشكلي نداشت، ولي از نظر وجداني مشكل داشت.
وقتي يك كارگر حداكثر حقوقي كه دريافت ميكند يك ميليون تومان است ولي كسي تا 30 ميليون حقوق ميگيرد، هر چند قانوني باشد بايد احساس شود از نظر وجداني درست نيست. چه در اين موضوع و چه در موضوع املاك نجومي اغراقهايي هم صورت گرفت و جنبه سياسي پيدا كرد.
به طور كلي اختلاف طبقاتي و شكاف طبقاتي نبايد به مقداري باشد كه نامتعارف باشد و عقدههاي رواني ايجاد كند، لذا اسلام هم يك راههايي باز گذاشته است مثلاً دولت اسلامي ميتواند مالياتهايي قرار دهد. مسائل اخلاقي مثل توصيه به انفاق، رسيدگي به فقرا و خمس و زكات و غيره هم در اسلام وجود دارد تا اين اختلاف طبقاتي با اين موضوعات كاهش يابد.
اگر توجه نكنيم به مشكلات برميخوريم. امروز هم وقتي ظاهر جامعه را نگاه ميكنيم، روشن است كه اختلاف طبقاتي واقعاً زياد است و همه بايد تلاش كنيم وضعيت بهتر شود.
س: آن روزي كه بك بندهخدايي از حقوقهاي نجومي دفاع ميكرد و از يك بنده خداي ديگري دفاع ميكرد، شما رئيس جلسه بوديد و جلوي صحبت را گرفتيد.
مطهري: جلوي صحبت را گرفتيم چون در موضوع نبود؛ يعني موضوع چيز ديگري بود و ايشان بايد درباره آن موضوع صحبت ميكرد ولي حرفهاي خودش را بيان كرد. اوايل مجلس هم بود. البته ايشان هم تحت فشار روحي بود و تهمتهايي به پدر ايشان زده بودند و او ميخواست جواب دهد.
حرفهايي عليه خودش زده بودند و حرفهايي را به ايشان نسبت داده بودند. برخورد ما بخاطر اين بود كه در موضوع صحبت نميكرد. اگر در نطق ميان دستوري بود كه ميخواست حرفهاي خودش را بيان كند، مشكلي نداشت.
س: آقاي مطهري در مجلس هشتم با فهرست اصولگرايان وارد شديد و مجلس دهم با فهرست اميد و اصلاح طلبان آمديد. الان ما بايد شما را كدام سمتي حساب كنيم؟
مطهري: ما هيچ طرفي نيستيم. اينكه در مجلس هشتم در فهرست اصولگرايان بودم، علتش اين بود كه ما در ستاد بزرگداشت شهيد مطهري، آقاي مصلحي كه رئيس ستاد بودند، ايشان هم دستاندركار مسئله انتخابات بودند. من تصميم گرفته بودم وارد مسئله انتخابات بشوم. آن زمان انتقادات زيادي به اصلاحطلبان داشتم و طبعاً به اصولگرايان نزديك بودم و به ايشان گفتم، چنين تصميمي دارم.
ايشان هم اقدام كردند و اسم ما را در ليست آوردند. ميتوانستم به كسان ديگري هم بگويم، آن زمان سه گروه بودند، گروهي تحت عنوان پيروان خط امام و رهبري... مثلا ميشد به آقاي عسگر اولادي هم بگويم، ديگران هم بودند و شايد همين اتفاق ميافتد. من آن زمان خيلي توجه به اين نداشتم كه كدام ليست هستيم.
آن زمان مردم تا حدودي شناخت داشتند، چون قبل از آن مقاله و مصاحبه زياد داشتم. بعد از ورود به مجلس هم ديديم، در جاهايي انتقادهايي داشتيم كه اين آقايان نميپذيرفتند و اختلافاتي شد و نظراتي در مقابل آقاي احمدينژاد داشتيم. ايشان در جاهايي صريحاً ميگفت من قانون را عمل نميكنم. نميتوانستيم سكوت كنيم. وارد شديم. بحث سوال از رئيسجمهور مطرح شد.
س: استعفا داديد؟
مطهري: بله. ميخواستيم مطرح شود ولي هيات رئيسه اجازه اين كار را نميداد. تلاش ميكردند امضاها كاهش يابد.
س: هيات رئيسه آقاي لاريجاني بودند ديگر؟
مطهري: بله. همين دوستان ما بودند اينها ميخواستند اين مسئله مطرح نشود و 8-7 ماه اين موضوع طول كشيد و در نهايت من استعفا دادم. گفتم اگر نتوانيم از حقوق مردم دفاع كنيم نمايندگي فلسفه خودش را از دست ميدهد بنابراين من استعفا ميدهم. استعفا هم روالي در مجلس دارد.
نماينده نيم ساعت فرصت دارد دلايل خود را بيان كند و ظاهراً نيم ساعت هم وقت هست موافق و مخالف صحبت كنند و در نهايت رايگيري ميشود. من صحبت كردم و دلايل را بيان كردم و خيليها از ما دفاع كردند. به ياد دارم آقاي مصباحي مقدم از من دفاع كردند و اكثراً مخالف استعفاي ما بودند. برخي هم موافق بودند و يكي از آقايان هم گفت خوب است به استعفاي ايشان راي منفي بدهيم تا در دوره بعد مردم ايشان را رد كنند.
اين امر برعكس شد، يعني ما آمديم و راي آورديم و آن بنده خدا راي نياورد. در نهايت مجلس با راي بالا با اين استعفا مخالف كرد. خود اين باعث شد كه سوال از رئيسجمهور مطرح شود. بعد از مجلس هشتم ديگر اين دوستان اسم ما را حذف كردند، يعني گفتند بنده و يكي دو نفر ديگر را از فهرست اصولگرايان حذف كردند كه ما تحت عنوان "صداي ملت" نامزد شديم.
اگر چه من خيلي مايل به ادامه حضور نبودم، ولي اگر نميآمدم نوعي عقبنشيني محسوب ميشد دوباره كانديدا شدم. تحت عنوان صداي ملت آمديم و به نوعي مستقل بود و راي آورديم. براي مجلس دهم هم به اين شكل شد كه فهرست اميد خودشان اسم من را گذاشتند، من درخواستي نكردم. البته من هم مخالفت نكردم و تشكر هم كردم.
البته افرادي بودند كه با زور و فشار اسمشان در ليست رفت ولي اسم من را خودشان گذاشتند و من هم گفتم اشكالي ندارد و من هم راي آوردم.
س: برخي در اين فهرست با زور و فشار رفتند؟
مطهري: بله. اصلاحطلب نبودند و با فشارهاي سياسي وارد شدند. بعد از ورود به مجلس هم ميگفتند فراكسيون جديد باز كنيم. من گفتم از نظر اخلاقي درست نيست كه در اين فهرست بوديم و راه ديگري باز كنيم. من اخلاقي اين كار را درست نميدانستم. همچنان در فهرست اميد هستيم. ولي واقعاً من نه اصلاحطلب حساب ميشوم و نه اصولگرا حساب ميشوم.
س: براي رياست مجلس به شوهر خواهر خودتان راي داديد، يا به آقاي عارف راي داديد؟
مطهري: اين مسائل سري است. چه ضرورتي دارد؟
س: جالب است بالاخره.
مطهري: گفتن اين امر هم فايدهاي ندارد.
س: اشاره كرديد اختلاف طبقاتي بين مردم زياد شده است. به نظر شما در اين 4 سال وضعيت اقتصادي مردم بهتر شده است؟
مطهري: نميتوان گفت بهتر شده است ولي حفظ ثبات اقتصادي و اينكه تورم تا حد زيادي مهار شد مسئله مهمي است. اينكه در قيمت ارز نوسانات ناگهاني و شديد را نداريم موفقيت محسوب ميشود. با توجه به فشارهايي كه وجود دارد در مجموع دولت باز هم خوب عمل كرده است ولي اين كه بگوييم وضع اقتصادي مردم بهتر شده فكر نميكنم چنين امري باشد.
س: اين انتقاد منتقدان حتي از طرف برخي افراد اقتصادي طرفدار دولت را وارد ميدانيد كه شايد درست نبود دولت همه تخممرغهاي اقتصادي را در سبد برجام قرار دهد؟
مطهري: بله. حالا من اين را به شكل ديگري بيان ميكنم. دولت روي برجام خيلي تبليغات كرد يعني نبايد اينقدر تبليغات ميكردند كه ما شاهكار كرديم. البته برجام مهم بود و كار درستي بود و براي كشور مثبت بود و آثار خوبي در پي داشت ولي اينكه تبليغات زيادي روي برجام شد كه انتظارات و توقعات مردم را بالا برد، كار درستي نبود. بايد بيان ميكردند توافقي شده و بايد ببينيم چه خواهد شد. ما اين طور نگاه ميكرديم كه آينده چه ميشود و ممكن است گشايشهايي ايجاد شود و ممكن است گشايشهايي نباشد. ما بايد اين طور نگاه ميكرديم.
س: درست ميگوييد كه در خصوص برجام تلاش شد ولي اينكه ميگوييد دولت نبايد روي آن تبليغات ميكرد، به هر حال مردم يك سختي 12 ساله را تحمل كردند و تحريمها متعدد تحمل شد و به لحاظ هستهاي هم به جايي مثل غنيسازي 20 درصد رسيديم كه توانستيم امتيازاتي را بگيريم، حالا كه ميخواستيم آن را كنار بگذاريم، اگر دولت نميگفت در ازاي آن چه آوردهاي خواهيم داشت و بر روي آن تبليغات نميكرد، واقعا افكار عمومي اغنا ميشد؟
مطهري: بله، اقناع ميشد. ما چيز زيادي از دست نداديم، اينكه برخي ها ميگويند به كجا رسيده بوديم و همه را داديم و هيچ چيزي نگرفتيم، واقعا اينچنين نيست.
اين طور هم كه متخصصان ميگويند هر لحظه هم اراده كنيم ظرف 5 روز ميتوانيم به غنيسازي 20 درصد برسيم. به نظر من، در مجموع صنعت هستهاي ما با برجام پيشرفت بيشتري پيدا ميكند البته حالا بايد ببينيم با مسائل جديدي كه ايجاد شده، رفتار امريكا چگونه است.
س: گفته بوديد آمدن ترامپ به نفع ما ميشود؟
مطهري: بله، من گفته بودم. الان هم به نظرم به نفع ما است. يك فرد نامتعادل و تندرو در امريكا به نفع ماست و تا امروز هم به نظرم به نفع ما بوده. درست است كه ادبيات خوبي ندارد ولي رفتارهايي كه داشته است، باعث شده دنيا حق را به ايران بدهد.
الان امريكا متهم به پيمانشكني است و اروپا در مقابل آن ايستاده است و بقيه كشورهاي دنيا هم حق را به ايران ميدهند. ما الان در موضع بالا هستيم.
س: با اعضاي جديد شوراي شهر تهران ارتباط داريد؟
مطهري: نمايندگان تهران ارتباط دارند ولي من شخصاً ارتباطي ندارم.
س: با شما مشورت درباره شهردار جديد تهران كردند؟
مطهري: خير. من خيلي ارتباطي ندارم.
س: بالاخره شما نمايندگان تهران هستيد، بايد با نمايندگان تهران ارتباط داشته باشند.
مطهري: حداكثر اين است كه نمايندگان پيشنهادي بدهند ولي دخالت در امور نميتوانند.
س: از انتخاب آقاي نجفي راضي هستيد؟
مطهري: فكر ميكنم خوب است، چون تجربه مديريتي ايشان هم خوب است. به طور كلي فرد منظم و مديري هستند. در آموزش و پرورش مديريت خوبي داشت و اميدوار هستيم كه پيشرفت خوبي داشته باشد.
س: درست است كه سفارش آقاي قاليباف را كرديد كه دولت از او استفاده كند؟
مطهري: بله. من پيشنهاد دادم و گفتم كه ديواركشي بين اصولگرايان و اصلاحطلبان نكنيم.
س: به آقاي روحاني گفتيد؟
مطهري: به چند نفر از آقايان دولت گفتم، الان دقيق يادم نيست، به شخص آقاي روحاني شايد نگفته باشم. دولتها بايد بتوانند از همه نيروها استفاده كنند. اين خطكشيها مشكل ايجاد ميكند. وقتي يك گروه يا حزبي احساس كند كه در قدرت شريك است، بيشتر همكاري ميكنند و كشمكشها كمتر ميشود. اينكه هر دولتي افراد خودش را بياورد و به سرعت افراد را تغيير دهد، من خيلي موافق نيستم.
س: از تركيب كابينه دوزادهم راضي هستيد؟
مطهري: در مجموع خوب است. اگر چه در برخي موارد انتظار ديگري داشتيم.
س: مثلاً در كدام حوزه؟
مطهري: حالا ديگر گذشته است.
س: گذشته ولي براي بيان نظر بد نيست.
مطهري: الان به منزله مخالفت با وزير فعلي ميشود. خيلي درست نيست و فايده ندارد. در جاهايي انتظار داشتيم كه افراد قويتر و مستقلتري معرفي شوند، ولي در مجموع احساس كرديم آقاي روحاني به خاطر محذوراتي كه داشت، تعامل خوبي با رقيب خود داشت و كابينهاي تشكيل داد كه مورد رضايت آنها هم باشد و شايد مصلحت كشور هم همين باشد، براي اينكه مخالفتها و حملات به دولت كم شود تا از اين شرايط اضطراري را عبور كنيم.
س: آقاي دكتر، شما فرزند سوم شهيد مطهري هستيد؟
مطهري: بله.
س: كلا چند خواهر و برادر هستيد؟
مطهري: ما 7 نفر هستيم؛ سه برادر و چهار خواهر هستيم.
س: خود شما هم 4 فرزند داريد؟ دو پسر و دو دختر.
مطهري: بله.
س: بچهها چه ميكنند؟
مطهري: پسر اولم كارشناس ارشد شهرسازي است و در معاونت عمراني شهرداري منطقه 17 تهران است، البته پستش را دو سال پيش گرفته و اخيراً نيست. (ميخندد)
س: داماد آقاي ايازي وزرات بهداشت هستند؟
مطهري: بله. پسر دومم رضا مهندسي مكانيكي را از دانشگاه شريف گرفت و رشته MBA در دانشگاه تهران ميخواند. كارشناسي ارشد را ادامه ميدهد.
س: دومين پسر متاهل نيستند؟
مطهري: خير. سومين فرزندم هم دخترم ليلا هست كه 20 سال دارد و در دانشگاه رشته علوم تربيتي ميخواند. چهارمين فرزندم زهرا 9 ساله است و كلاس چهارم دبستان و بسيار با هوش است.
س: شما داماد آيتالله انصاري هستيد؟
مطهري: نه، خانم من نوه حاج شيخ جواد انصاري هستند كه عارف بزرگي بود و امام هم ايشان را ميشناخت و قبول داشت. پدر ما هم ايشان را ميشناختند. رهبري هم ايشان را ميشناسند. خواص ايشان را به عنوان عارف بزرگي ميشناسند.
س: مهريه چقدر بود؟
مطهري: 5 سكه بود كه امام هم ما را عقد كردند. امام به همه ميگفتند با هم بسازيد.
س: چه سالي بود؟
مطهري: فكر ميكنم 61 يا 62 بود. 58 پدر ما شهيد شدند فكر ميكنم 61 عقد شديم كه 62 عروسي داشتيم.
س: چقدر با حاج خانم رفيق هستيد و براي ايشان مطلب عاشقانه مينويسيد؟
مطهري: خيلي خوب هستيم.
س: تا حالا براي ايشان چيزي نوشتيد؟
مطهري: بله.
س: ايشان هم براي شما مينويسند؟
مطهري: بله. گاهي به شكل پيامك هست.
س: الان الكترونيكي شده است.
مطهري: بله.
س: اخوي بزرگ شما قم هستند يا تهران؟
مطهري: تهران هستند. آقامجتبي عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي هستند. اخوي كوچك ما محمدآقا قم هستند كه 8 سال از من كوچكتر هستند و روحاني هم هستند. البته ايشان ابتدا در دانشگاه صنعتي شريف رشته برق ليسانس گرفتند و بعداً از دانشگاه تهران فوقليسانس فلسفه گرفتند و كانادا رفتند و دكتراي فلسفه دين گرفتند. در موسسه آقاي مصباح يزدي در قم عضو هيات علمي هستند.
س: تفكرات سياسي ايشان به آقاي مصباح نزديك است؟
مطهري: نخير. يك مقدار متفاوت است. از نظر علمي در سطح خوبي هستند ولي بروز و ظهوري ندارند.
س: ممكن است ايشان هم يك زماني بروز سياسي داشته باشند؟
مطهري: ممكن است. يا سياسي يا علمي و فقهي ممكن است.
س: به نظر سياسي برادرها به هم نزديك هستيد؟
مطهري: بله. تقريبا همديگر را تائيد ميكنيم.
س: حال مادر خوب است؟
مطهري: الحمدالله. خيلي شكسته شدهاند.
س: يك زماني توفيق داشتيم خدمت مادرتان برسيم، براي شما نگران بودند و ميگفتند اظهارنظر صريح ميكنند و من هم ميگويم مراقبت كنيد. همينطور است؟
مطهري: بله.
س: تذكر ميدهند؟
مطهري: نه اين كه اعتراض كنند ولي ميگويند از صراحت كم كنيد. مخصوصاً در دو سه سال پيش كه فضا تندتر بود. امروز خيلي مسئلهاي نداريم. خيلي جاها دفاع هم كردند.
س: مادرتان علي آقاي لاريجاني را خيلي دوست دارند.
مطهري: بله. ايشان را دوست دارند.
س: بين دامادها ايشان را بيشتر از همه دوست دارند؟
مطهري: اين را نميدانم در قلبشان نيستم، ايشان مشهورتر هستند. همه دامادها را دوست دارند.
س: علي آقا چه سالي به خواستگاري امدند؟
مطهري: سال 56 بود. پسران مرحوم آيت الله آشيخ هاشم آملي لاريجاني كه ايشان از مراجع بودند. پدر ما در سالهاي 56 و 57 چهارشنبه تا جمعه را معمولاً در قم بودند و چندتا كلاس درس داشتند كه به توصيه امام و درخواست طلاب قم بود. اولين بار من همراه پدر بودم كه خدمت ايشان هم رفتيم.
ايشان (ميرزا هاشم آملي) فرد شوخ طبعي بودند كه براي من بسيار عجيب بود. پدر گفتند روحيه ايشان كلاً همينطور است. فرزندان آيتالله آملي لاريجاني، اين روش را داشتند كه از دختران شخصيتها براي ازدواج انتخاب ميكردند؛ خب علي آقا هم ظاهراً براي فرزند شهيد مطهري آمدند.
س: در همان ديدارها اين را مطرح كردند؟
مطهري: خير. در دورهاي كه من حضور داشتم مطرح نشد. فكر كنم در همان مراودات مطرح شد و ايشان هم آمدند و خيلي سريع انجام شد. در همان سال 56 مراسم عقد برگزار شد.
س: رابطه شما با علي آقاي لاريجاني چطور است؟
مطهري: رابطه خيلي خوبي داريم. هيچ مشكلي وجود ندارد. روابط دوستانه است. از جواني هر دو دانشجو بوديم. زماني كه نهضت آغاز شد در سال 56 من دانشگاه تبريز بودم و گاهي ترم منحل ميشد و ما هم در تهران بوديم. از همان زمان با هم بوديم. دوستي ما ريشهدار است.
س: در اين مدت كه ايشان رئيس مجلس و شما نماينده مجلس هستيد، اختلاف نظر داشتيد كه به مسائل خانوادگي هم كشيده شود؟
مطهري: اختلاف نظر در جاهايي ممكن هست و حتي در هيات رئيسه هم گاهي بحث ميكنيم. ممكن است موضع من با موضع ايشان متفاوت باشد.
س: ممكن است در جلسه مجلس از شما عصباني شود و در خانه بگويد، نبايد اين كار را ميكرديد؟
مطهري: نه، به اين شكل نبوده است. مواردي بوده كه نظرات ما در جاهايي مخالف بوده و حتي در تريبون مجلس هم مطرح كردهايم. مثلاً در قضيه سوال از رئيسجمهور، در پاسخ به تذكري گفتم هيات رئيسه تخلف كرده است و بايد ارجاع به كميسيون ميشد ولي آئيننامه ميگويد رئيس بايد ارجاع كند. به گردن ايشان انداختيم (ميخندد). حرفها را بيان ميكنيم.
س: مهمترين ويژگي شخصيتي آقاي لاريجاني در اداره جلسات مجلس چيست؟
مطهري: ايشان خيلي پخته شده و نزديك ده سال است كه مجلس را اداره ميكند. طبيعي است بسيار پخته شده است. با سالها اول بسنجيد متوجه اين پختگي خواهيد شد. كلاً آدم عاقل و باتدبير و باهوشي است. طبعاً پاسخهاي پختهاي ميدهد.
س: لابي سياسي قوي هم دارد!
مطهري: بله. لابي قوي دارد. كسي كه 10 بار به عنوان رئيس مجلس انتخاب شود، تابحال نداشته ايم. طبيعي است كه لابي قوي دارد كه چنين كاري ميكند. شخصيت ايشان هم طوري است كه نمايندگان علاقهمند هستند.
س: ممكن است ايشان براي 1400 براي رياست جمهوري اقدام كنند و شما هم اقدام كنيد و با هم رقابت شود؟
مطهري: چيزهايي ميپرسيد كه فتنه انگيز است. اين حرفها را براي بعد بگذاريد.
س: ولي جالب ميشود كه برادر خانم و داماد با هم رقابت كنند.
مطهري: صحبت درباره اين مسائل زود است.
س: الان دانشگاه تدريس داريد؟
مطهري: بله. دانشگاه تهران دانشكده الهيات، گروه فلسفه تدريس دارم و معمولاً دو يا چهار واحد درس دارم.
س: يعني كار سنگين شما را از تدريس دور نكرده است؟
مطهري: بله، يك يا حداكثر دو درس دارم كه از كار مجلس نمانيم. در واقع مامور به خدمت در مجلس هستيم. ولي خواستم ارتباط من با مجلس قطع نشود.
س: رابطه شما با آقا صادق لاريجاني چطور است؟
مطهري: خوب است.
س: از معدود نمايندگاني بوديد كه دو بار قوه قضائيه عليه شما اعلام جرم كرد.
مطهري: بله. دو بار اعلام جرم شد. در عين حال رابطه ما با ايشان بسيار خوب است. همين چند ساعت پيش با چند تن از نمايندگان خدمت ايشان بوديم. مسائل مختلف مطرح شد و شوخي و مسائل ديگر هم بود.
س: شوخي شوخي اعلام جرم هم شد.
مطهري: بله. آن دو سال پيش بود كه دو بار اعلام جرم شد و ما هم جواب داديم.
س: با آقا جواد چطور؟
مطهري: ارتباط كمتري داريم.
س: شب شهادت پدر كجا بوديد؟
مطهري: من منزل بودم. اتفاقا بنا بود خود من ايشان را ببرم. من بيرون بودم و به خانه آمدم و ديدم ايشان در حال نماز هستند، مادر گفت ايشان ميخواهند بيرون بروند. گفتم من نماز بخوانم و برويم. رفتم بالا نماز را خواندم و پائين آمدم، گفتند آقاي حاج طرخاني آمد و ماشين داشت و ايشان را برد.
ما هم ديگر منزل بوديم تا ساعت حدود ده و نيم و يازده بود كه تلفن زنگ زد؛ آقاي دكتر يدالله سحابي بود. مادر ما گوشي را برداشته بود، او گفته بود كه امشب اقاي مطهري منزل ما ميمانند. ايشان متوجه شده بود كه حتماً اتفاقي رخ داده است؛ چون هفته قبلش سرلشگر قرني ترور شده بود. آنها – تروريستها - هم گفته بودند ما دو روحاني را ميزنيم. مادر ما هم اصرار كرده بودند كه بگوييد چه اتفاقي افتاده است؟ آقاي سحابي هم گفته بود چيزي نيست، تير به كتف ايشان خورده است. ما هم سريع به بيمارستان طرفه رفتيم كه مقابل منزل آقاي دكتر صحابي بود. ما را راه ندادند چون مسئله تمام شده بود.
ما هنوز فكر ميكرديم واقعا تير به كتف ايشان خورده، ولي ديديم كه خانواده آقاي سحابي و ديگران آمدند تسليت گفتند و تازه فهميديم چه اتفاقي رخ داده است. واقعاً چيز عجيبي بود؛ ما ميدانستيم ايشان دشمنان زيادي دارند...
س: باوركردني نبود برايتان؟
مطهري: بله. كمونيستها، مجاهدين خلق، فرقان و ... را ميدانستيم دشمن ايشان هستند ولي فكر نميكرديم ترور كنند و اصلاً باور نميكرديم. واقعاً تحمل اين امر سخت بود تا زماني كه امام (ره) پيام دادند. امام كه گفت پاره تن من بود و حاصل عمر من بود، فهميديم عزادار واقعي خود امام است. قدري آرام شديم وگرنه انصافاً تحمل اين امر سخت بود.
س: بعد از آن خدمت امام رفتيد؟
مطهري: بله. آن زمان خيلي خدمت امام رفتيم.
س: حضرت امام نكته خاصي بيان نكردند؟
مطهري: دقيق يادم نيست كه امام آن زمان چه گفتند ولي حرفهاي مهمي زدند. امام آن زمان منزل آقاي اشراقي در قم بودند. بعد هر سال موقع سالگرد ايشان خدمت امام ميرفتيم. يك سال خدمت ايشان رسيديم، ايشان گفتند ديشب برنامه تلويزيون را درباره شهيد مطهري ديدم و گريه كردم.
حتي مرحوم حاج احمد آقا ميگفتند ايشان هر زماني سرود شهيد مطهري پخش ميشود، امام گريه ميكنند. عكسالعمل ايشان را موقعي كه خبر رسيده بود را بيان كردند كه محاسن خود را ميكشيدند و ميگفتند كه مطهري را كشتند. براي امام اين موضوع سخت بود چون بسيار اميد به ايشان داشتند. مخصوصاً از نظر تاثيري كه ايشان در حوزه علميه داشتند. منظور اثر سياسي نيست.
س: اين نكته كه شهيد مطهري مخالف پست اجرايي گرفتن روحانيون بودند، درست است؟
مطهري: بله.
س: با آقاي هاشمي اختلاف نظر داشتند؟
مطهري: فكر كنم اختلاف نظر بود. چون ايشان در مصاحبهاي دو هفته قبل شهادت ميگويند روحانيون پست اجرايي دولتي نگيرند و روحانيت كار اصلي خودش را انجام دهد مگر اضطرار باشد؛ يعني فرد غيرروحاني صالح نباشد. نظر كلي ايشان اين بود كه روحانيت همان حالت عادي خود را حفظ كند و همان استقلال خود را حفظ كند و در مقابل دولتها باشند و در كنار مردم باشند، حتي در جمهوري اسلامي چنين باشد.
آن زمان نظر امام (ره) هم همين بود. بعد از داستانهايي كه پيش آمد، امام (ره) كم كم اجازه دادند روحانيون هم وارد عرصه شوند و اين همان اضطرار ميشود. ولي از اين به بعد هم چنين عمل كنيم...
س: در جايي از شما خواندم كه اين نگراني كه آقاي مطهري درباره آقاي لاهوتي داشتند، درباره آقاي هاشمي هم چنين نگراني داشتند كه به مجاهدين خلق نزديك شده باشند.
مطهري: نه اينكه نگراني به آن شكل باشد. آن زمان افراد زيادي بودند كه تحت تاثير مجاهدين خلق واقع شده بودند و ميگفتند بايد با اينها همكاري كنيم. شايد مقداري احساس كرده بودند، چنين گرايشي براي آقاي هاشمي ايجاد شده است چون آقاي هاشمي پول براي اينها جمع ميكرد، احساس ميكردند كه نكند آقاي هاشمي هم چنين فكري داشته باشد، در حالي كه آقاي هاشمي هنوز در زندان بود.
بعد خبري شنيده بودند كه در داخل زندان درباره اينكه با اينها همكاري كنيم يا نه، آقاي هاشمي جمله خوبي گفته بودند كه ما عدالت را هم به خاطر خدا ميخواهيم؛ يعني همكاري با كمونيستها را رد كرده بود. در آنجا خيال شهيد مطهري راحت شده بود. اين مطلب را آقاي هاشمي هم در يكي از سخنرانيها بيان كرده بودند.
س: سال گذشته همين ايام خدمت حضرت آيتالله سيستاني رفتيد.
مطهري: بله.
س: ناگفتهاي از اين ملاقات داريد؟
مطهري: همان زمان گزارشي به شكل خبري منتشر شد. دو سه هفته قبل از اربعين بود كه ما رفتيم و موكبها را بازديد ميكرديم و خيلي جالب بود. ملاقاتي با ايشان داشتيم و ايشان هم علاقه خاصي به شهيد مطهري دارد. در سال 55 كه شهيد مطهري نجف رفته بودند، ايشان به ديدار شهيد مطهري آمده بود و ملاقاتهايي داشتند، خاطراتي از آن زمان بازگو كردند و توصيههايي براي داخل ايران داشتند.
ميگفتند به مناطق مرزي و مناطق محروم توجه بيشتري شود. در خصوص نوع رفتارشان در عراق ميگفتند كه مردم را براي مبارزه با داعش بسيج كرديم و مردم استقبال كردند.
س: آقاي مطهري فضاي سياسي كشور را چطور ارزيابي ميكنند؟
مطهري: فضاي سياسي الان فضاي خوبي است. صحبتهاي آقاي ترامپ باعث شد اتحاد خوبي در كشور برقرار شود و تهديدهايي كه ايشان ميكند، مردم را متحدتر كرده است و امروز همه از موضع ايران دفاع ميكنند و عليه آقاي ترامپ صحبت ميكنند.
س: يك صحبتي هم از مادرتان شنيدم كه شما در جايي گفته بوديد من موهايم را رنگ ميكنم به خاطر اين است كه مادر متوجه سن و سال من نشوند. درست است؟
مطهري: توصيه ايشان بوده و هست. ايشان اصرار دارند كه محاسن سفيد نباشد. دوست ندارند و ميگويند رنگ كنيد. چون پدر ما هم خضاب ميكردند. سن مرحوم پدر ما از آقاي منتظري 4 سال بزرگتر بودند، از آقاي بهشتي 8 سال بزرگتر بودند ولي چون خضاب ميكردند شايد سن ايشان كمتر نشان ميداد. مادر اصرار دارند كه رنگ كنيم و از اين سفيدي چهره خوششان نميآيد.
من هم قدري تنبل هستم و اگر يك بار رنگ كنم دوباره فراموش ميكنم و باز سفيد ميشود و سفيد و سياه خوب نيست. مثل آقاي روحاني هم نيستيم كه دقيق و منظم رنگ كنيم؛ وقت و حوصله اين كار را ندارم. هر وقت پيش مادر ميرويم اعتراض ميكنند كه چرا اينطوري هستيد.
س: روزي كه مجلس اتفاق تروريستي رخ داد حضور داشتيد؟
مطهري: بله.
س: چطور بود؟
مطهري: چيز عجيبي بود. اگر راه را درست آمده بودند به سرعت وارد صحن ميشدند و حداقل 50-40 نماينده از بين ميرفت. سريع به ما اطلاع دادند و آقاي پزشكيان مسئول اداره جلسه بود و سريع به ايشان گفتم و ايشان هم گفتند، سريع به حراست برويد و تماس گرفتيم و گفتند داعشي هستند و مشغول هستيم و نگراني نيست.
ما هم فكر كرديم مسئله كوچكي است كه بعد گسترده شد. ولي نمايندهها آرامش خاصي داشتند و مشكلي به وجود نيامد.
س: خود سردار جعفري هم به مجلس آمدند.
مطهري: بله. درست هم اين بود كه نمايندگان جلسه را ترك نكنند و حالت عادي داشته باشد. از نظر امنيتي هم بيرون رفتن درست نبود. جلسه خيلي خوب اداره شد.
س: اين حادثه نشان داد كه اگر عمق استراتزيك خود را در جايي همانند سوريه و عراق نميبرديم خيلي از اين اتفاقات بيشتر ميديديم.
مطهري: بله. اين يك سياست درستي بود. نه اينكه چون ايران دست بالا را دارد اين را بگوييم. من همان زمان هم ميگفتم اين كار درستي است. يعني وقتي بخشي از سرزمين اسلامي مورد هجوم واقع شود همه مسلمانان وظيفه دارند كمك كنند. حتي جايي كه حرم هم نباشد وظيفه داريم. درست است كه از اين شهدا به عنوان شهداي مدافع حرم نام ميبريم ولي اين طور نيست اگر در جايي حرم نباشد دفاع نميكنيم.
سرزمين اسلامي مورد هجوم واقع شود همه مسلمانان وظيفه دفاع دارند. اين كسي كه داوطلبانه به سوريه و عراق ميرود درك قوي از موضوع دارد. ميداند نود درصد ممكن است شهيد شود و احتمال شهادت بالاست و درك ميكند بايد برويم و لازم است.
س: يعني با اعتقاد قدم برميدارد.
مطهري: بله. اين ارزش دارد. هم نشان شجاعت است و هم نشانه درك قوي است كه دارند. دل كندن از زندگي مادي هم بسيار مهم است. همين شهيد حججي نمونه بارز است و بچه دو ساله داشت و دل كندن از اين فرزند سخت است. چطور ميتوان از خانواده و همسر و فرزند دل كند؟ اينها آدمهاي استثنايي هستند.
س: از حضور شما تشكر ميكنم؛ برنامه با دستخط شما به پايان ميرسد.
«بسمالله الرحمن الرحيم
در شرايط امروز كه امريكا و صهيونيست ميخواهند با فشارهاي اقتصادي و سياسي انقلاب اسلامي را به زانو درآورند، وظيفه همه ماست كه اتحاد ملي را حفظ و تقويت كنيم».