بازار اوراق بهادار امارات متحده عربي
اندازه ارزش بازار سهام ابوظبي در ژانويه 2017 نزديك به 120 ميليارد دلار بوده است كه در برابر توليد ناخالص داخلي 138 ميليارد دلاري در اين تاريخ رقم قابل توجهي را نشان مي‌دهد. اين امر از يكي از پارامترهاي توسعه اقتصادي كه سهم بالاي بازار سهام در اقتصاد داخلي است، حكايت دارد. در ژانويه 2017 ارزش بازار سهام دوبي 97 ميليارد دلار گزارش شده است، در حالي كه توليد ناخالص ملي اين كشور بيش از 375 ميليارد دلار بوده است. به دليل تسهيلات بيشتر براي سرمايه‌گذاران خارجي در اين بازار، سهام شركت‌هاي عربي منطقه مانند سهام شركت‌هايي از بحرين، عربستان و كويت مورد داد‌و‌ستد قرار مي‌گيرد. رشد اين بازار در سال‌هاي اخير مديون حضور سرمايه‌هاي خارجي است كه به‌طور مستقيم يا غير‌مستقيم اقدام به سرمايه‌گذاري در اين بازار مي‌كنند. يكي از پتانسيل‌هاي قوي در اين بازار تنوع معاملات فيوچرز در معاملات فيزيكي كالا، بورس طلا و كالاي دوبي است كه فرصت‌هاي معاملاتي زيادي را براي شركت‌هاي سرمايه‌گذاري خاورميانه و جهان به‌وجود آورده است. لازم به ذكر است كه سهم بازار سهام دوبي و ابوظبي از كل بازار سهام جهان عرب حدود 18 درصد است كه رتبه دوم بعد از عربستان را دارد.
بازار اوراق بهادار عربستان سعودي
ارزش بازار سهام عربستان بيش از 442 ميليارد دلار است كه در برابر اقتصاد 637 ميليارد دلاري سعودي، رقم قابل‌توجهي را نشان مي‌دهد. وجود صنايع متنوع مانند نفت و پتروشيمي در كنار صنايع خدماتي و مالي از ويژگي‌هاي اين بازار است كه آن را تبديل به بزرگ‌ترين بورس جهان عرب كرده است.
بازار اوراق بهادار بحرين
بورس بحرين در سال 1989 تاسيس شد. در اين بازار اتباع خارجي با بيش از 40 مليت گوناگون از آغاز افتتاح بورس تاكنون به داد‌و‌ستد مي‌پردازند و بين 18 درصد تا 25 درصد از ارزش معاملات اين بورس همواره در اختيار اتباع خارجي بوده است. در اين بازار سهام شركت‌هاي داخلي و بين‌المللي، اوراق قرضه، اوراق مشتقه، صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري و ابزار اسلامي مالي مورد داد‌و‌ستد قرار مي‌گيرند. يكي از جذابيت‌هاي اين بازار هرگونه ماليات بر خريد و فروش يا سود سالانه سهام است. در حال حاضر سهام نزديك به پنج شركت خارجي نيز در بورس بحرين معامله مي‌شوند. ارزش بازار سهام بحرين نزديك به 20ميليارد دلار است كه بيش از نيمي از اندازه اقتصاد 31ميليارد دلاري آن را پوشش مي‌دهد.
بازار اوراق بهادار قطر
بورس قطر در دوحه از سال 1997 رسما فعاليت خود را آغاز كرد. از نكات قابل توجه اين بازار تصميم به حمايت جدي از شركت‌هاي قطري است كه به ويژه فعاليت زيادي در بخش نفت و گاز دارند لذا با هدف كمك به داد‌و‌ستد اين شركت‌ها و شفافيت اطلاعات در آنها بسياري از شركت‌هاي قطري عضو اين بازار هستند. به‌طوري كه ارزش بازار سهام قطر بيش از 156 ميليارد دلار است و تقريبا معادل ارزش توليد ناخالص داخلي اين كشور كوچك عربي است. با هدف گسترش بازار سهام و ايجاد تسهيلات لازم براي سرمايه‌گذاري، بورس قطر توانسته سرمايه‌گذاران خارجي فراواني را به خود جذب كند و سهم سهامداران خارجي به داخلي در اين بازار بيش از دو برابر است.
بازار اوراق بهادار اردن
بازار سهام اردن در سال 1999 تاسيس شد. ارزش بازار سهام اين كشور در ژانويه 2017 نزديك به 24 ميليارد دلار بوده است كه در برابر اقتصاد 39 ميليارد دلاري وضعيت خوبي را نشان مي‌دهد.
بازار اوراق بهادار مصر
يكي از مهم‌ترين مشخصات اين بازار درصد بالاي نقدشوندگي سهام است كه سياست‌گذاران بورس مصر بسيار بر آن تاكيد دارند بنابراين سرعت گردش معاملات در اين بازار بسيار بالا است. انقلاب سال 2011 در مصر منجر به بسته شدن اين بازار براي مدتي و ريزش شاخص‌هاي آن شد اما در سال جديد ميلادي رشد شاخص بورس بيش از 85 درصد بوده است. البته ارزش بازار سهام مصر حدود 32 ميليارد دلار است كه سهم كوچكي از اقتصاد 346 ميليارد دلاري اين كشور در جهان عرب دارد. طبق گزارش فدراسيون بين‌المللي بورس‌ها در ژانويه 2017 حدود 22 ميليون دلار در بورس مصر سرمايه‌گذاري خارجي انجام شده است كه در برابر 1606 ميليون دلار سرمايه‌گذاري داخلي قرار دارد.
بازار اوراق بهادار تركيه
از سال 1980 تركيه براي آزاد‌سازي اقتصاد و پيوستن به اقتصاد جهاني، اصلاحاتي همانند اجراي سياست نرخ ارز شناور، قوانين آزاد‌سازي واردات، تشويق سرمايه‌گذاري خارجي و تمركز‌زدايي فعاليت‌هاي دولتي را به اجرا گذاشت. با اين اصلاحات سرمايه‌گذاري خارجي به سرعت جذب بازار تركيه شد و در حال حاضر بيش از پنج هزار شركت خارجي در چرخه اقتصادي تركيه قرار دارند. بورس سهام استانبول تنها بازار اوراق بهادار تركيه است كه تسهيلات معاملاتي را براي اوراق سهام، اوراق قرضه، اوراق بهادار خارجي و... فراهم مي‌كند. در بورس استانبول بازارهاي سهام كلي، ثانويه، ملي، عمده‌فروشي، بازار اقتصادي جديد (فناوري و اطلاعات) از زير شاخه‌ها هستند. ارزش بازار سهام تركيه بيش از 174 ميليارد دلار است كه 23 درصد از اقتصاد 735 ميليارد دلاري تركيه را تشكيل مي‌دهد. همچنين طبق گزارش‌هاي فدراسيون بين‌المللي بورس‌ها، در ژانويه 2017 در بورس استانبول سهم سرمايه‌گذاري خارجي11 ميليون دلار در برابر حدود 30 ميليون دلار سرمايه‌گذاري داخلي بوده است.
بازار اوراق بهادار قبرس
بورس اوراق بهادار قبرس در منطقه اروپايي قبرس در سال 1996 تاسيس شد. در اين بورس از عرضه و تقاضا و سرمايه‌گذاري در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري استقبال مي‌شود و فرصت‌هايي براي اين موضوع ايجاد شده است. ارزش بازار سهام بورس قبرس 2 ميليارد دلار است كه در برابر اقتصاد 13 ميليارد دلاري آن سهم ناچيزي را تشكيل مي‌دهد.
بازار اوراق بهادار قزاقستان
بورس‌هاي منطقه آسياي ميانه همگي تازه تاسيس هستند. در بين آنها بورس قزاقستان بهترين عملكرد و بيشترين ارزش بازار را دارد كه حتي از بورس تهران نيز بيشتر است و پس از آن بورس‌هاي گرجستان و ازبكستان قرار دارند. بورس قزاقستان در سال 1993 تاسيس شد و محلي براي مبادله اوراق سهام، اوراق خزانه و اوراق قرضه، ارزهاي خارجي و اوراق مشتقه شد. در ژانويه 2017 ارزش بازار سهام قزاقستان 42 ميليارد دلار بوده است كه سهمي 32 درصدي در اقتصاد 138 ميليارد دلاري آن دارد. به گزارش فدراسيون بين‌المللي بورس‌ها در ژانويه سال 2017 مبلغ8/ 1 ميليون دلار سرمايه‌گذاري خارجي در بورس اين كشور انجام شده كه در برابر 2/ 20ميليون دلار سرمايه‌گذاري داخلي قرار دارد. همان‌طور كه مشاهده مي‌شود، نقش سرمايه‌گذاري خارجي در معاملات سهام 10 كشور نامبرده بيش از ايران است. بر همين اساس به نظر مي‌رسد بايد با تسهيل قوانين و كاهش ريسك ورود اين سرمايه‌گذاران از اين منظر نيز معاملات سهام كشور را تعميق كرد.
سرعت گردش معاملات
سرعت گردش معاملات پويايي بازار سهام را نشان مي‌دهد. هر چه سهام عرضه شده در بورس بيشتر داد‌و‌ستد شوند، قابليت نقد شوندگي در بورس بالا مي‌رود. شفافيت قيمتي انجام مي‌پذيرد و به هدف اصلي بورس كه افزايش گردش معاملاتي است، كمك مي‌كند. بر اين اساس سرعت گردش معاملات از حاصل تقسيم ارزش معاملات به ارزش كل بازار به دست مي‌آيد. سرعت بالاتر يعني بازار چابك تر و نقل وانتقالات و نقدشوندگي بالاتر و سرعت پايين‌تر نشان از يك بازار كند با عدم پويايي، ريسك بالاي عدم نقدشوندگي و عدم جذابيت معاملاتي دارد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه سرعت گردش معاملات در تركيه بسيار بالا است. طي يكسال بيش از 200 درصد از سهام ثبت شده در بورس آن جابه جا مي‌شود و مرتب خريد و فروش در آن انجام مي‌پذيرد. به اين معني كه كل بازار سرمايه تركيه در سال نزديك به دو بار جابه‌جا شده و گردش مي‌كند. در حالي كه اين سنجه براي ايران نزديك به 10 درصد است. يعني طي يكسال تنها 10 درصد از بازار سهام ايران مبادله مي‌شود و مابقي سهم‌ها همچنان بدون تحرك هستند. بعد از تركيه بيشترين سهم مربوط به دوبي با 76 درصد و سپس عربستان 74 درصد است. سرعت گردش معاملات در بازار سهام مصر نيز حدود 60درصد است.
مروري بر ارزش بازار سهام 11 كشور
ارزش بازارعبارت است از مجموع حاصل‌ضرب تعداد سهام در آخرين قيمت‌هاي معاملاتي براي كليه سهام فعال در بازار است كه هر چقدر بيشتر باشد، نشانگر بازاري بزرگ‌تر است. وجود دو پارامتر تعداد سهم و قيمت مي‌تواند بر ارزش بازار اثر‌بگذارد و نوسانات در اين شاخص را ايجاد كند. بزرگ‌ترين بازار سهام در بين كشورهاي مزبور با توجه به ارزش بازار در منطقه متعلق به تركيه و سپس عربستان است و ايران در رتبه پنجم قرار دارد. در حالي كه از لحاظ توليد ناخالص ملي و اندازه اقتصاد پس از تركيه و عربستان سعودي در رتبه سوم قرار دارد. اين امر نشان مي‌دهد كه قطر و ابوظبي كه اندازه كوچك‌تر اقتصادي نسبت به ايران داشته‌اند، توانسته‌اند بخش سهام خود را بيشتر تقويت كنند و نسبت آن را به اندازه اقتصاد كل خود افزايش دهند.
نسبت ارزش بازار سهام به توليد ناخالص داخلي
بر اساس جدول نسبت ارزش بازار سهام به توليد ناخالص داخلي در كشور قطر 81/ 99 درصد است يعني تقريبا بازار سهام آن معادل كل اقتصاد كشور است. در اين كشور براي حمايت از شركت‌ها به ويژه در صنعت نفت و گاز از ورود آنها به بورس و حمايت از سهام آنها استقبال مي‌شود. در بين يازده كشور ياد شده پس از قطر كشور ابوظبي قرار دارد كه نسبت ارزش بازار به توليد ناخالص داخلي آن، بيش از 87 درصد است. اردن، بحرين و عربستان در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند. سهم بازار سهام آنها از اقتصاد داخلي بيش از 50 درصد است. كمترين نسبت در مصر ديده مي‌شود و سهم بازار سهام كشور از كل اقتصاد نزديك به 24 درصد است. قزاقستان در رتبه بالاتري از ايران قرار دارد و بازار سهام تركيه و دبي مانند ايران 20 تا 30 درصد از اقتصاد اختصاص داده‌اند.
مقايسه ارزش سهام معامله شده
طبق اطلاعات فدراسيون بين‌المللي بورس‌ها، در ماه ژانويه سال 2017، بيشترين ارزش معاملات متعلق به تركيه با بيش از 29 ميليارد دلار بوده است و رتبه بعدي متعلق به عربستان سعودي با بيش از 27 ميليارد دلار بوده است. در اين مدت ايران تنها 853 ميليون دلار معامله داشته است. كمترين ميزان ارزش معاملات در ژانويه آن سال نيز متعلق به قبرس بوده است.
تعداد شركت‌هاي عضو بورس
يكي ديگر از ملاك‌هاي اندازه‌گيري بين بازارها تعداد شركت‌هاي عضو بورس است. بديهي است هر چه اين تعداد بيشتر باشد، اندازه بازار به لحاظ تعدادي بزرگ‌تر است. در ميان ده كشور مورد بررسي با ايران بيشترين تعداد شركت‌هاي بورس متعلق به تركيه با 380 شركت و سپس ايران با 325 شركت بالاترين تعداد پذيرفته‌شدگان را دارد كه تا حد زيادي در ادامه سياست‌هاي خصوصي‌سازي قابل توجيه است، اما كوچك بودن سهم بازار از اقتصاد ملي و حجم اندك معاملاتي در كنار شركت‌هايي مانند عربستان حكايت از ناكارآمد بودن توزيع معاملات بازار در پراكندگي شركت‌ها دارد. همچنين در حوزه خارجي شركتي در بازار سهام ايران پذيرفته شده نيست. بيشترين شركت‌هاي خارجي در قزاقستان با 13 شركت قرار دارند.
صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري
به دليل پيچيدگي فرآيند تصميم‌گيري در بازار سهام و تخصصي بودن فعاليت، از صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري استقبال مي‌شود. صندوق‌ها با تعاريف متفاوت و ماهيت‌هاي گوناگون به جمع آوري منابع افراد پرداخته و منسجم و يكپارچه به سرمايه‌گذاري كلان اقدام مي‌كنند. در ايران اين صندوق‌ها با اقبال زيادي مواجه شده‌اند و در قالب صندوق‌هاي كوچك و بزرگ با درآمد ثابت و متغير تصميم به جذب سرمايه‌هاي خرد دارند كه البته با توجه به نوسانات بازار ارزش اوراق اين صندوق‌ها نيز از نوسان برخوردار است. در بين كشورهاي ياد شده، ايران با 16 صندوق به ارزش 141 ميليون دلار در ژانويه 2017 بالاترين تعداد و ارزش صندوق‌ها را در منطقه داشته است.