كشاورزي يكي از اركان مهم توليد و پايداري اقتصادي هر كشور به حساب مي‌آيد. با توجه به انواع كمبودهاي كه در خاك هاي كشورمان شاهد هستيم؛ بهتر اين است كه با استفاده از كودهاي همچون كود سولفات آمونيوم نياز خاكي مزارع و باغ ها را برطرف نماييم و به توليدات بيشتري دست پيدا كنيم.
حاصلخيزي خاك و ضرورت استفاده از كود سولفات آمونيوم
بيش از 55 درصد افزايش توليدات كشاورزي، مرهون مصرف كودهاي شيميايي است. يكي از مهمترين و مؤثرترين كودهاي شيميايي فراهم كننده كود سولفات آمونيوم است. نيتروژن از جمله عناصر غذايي پرمصرف براي همه محصولات كشاورزي مي‌باشد. و تامين آن بدون مصرف انواع كودهاي شيميايي محتوي اين عنصر غيرممكن است. بويژه در مناطق خشك و نيمه‌خشك(فلات مركزي ايران) كه ميانگين درصد كربن آلي خاكهاي كشاورزي كمتر از يك درصد مي‌باشد، مصرف كودهاي شيميايي محتوي نيتروژن، ضرورتي انكارناپذير است.
30 تا 50 درصد از عملكرد مزارع و باغ‌ها به مصرف مواد كودي وابسته است. براي مديريت درست حاصلخيزي خاك، ضروري است تا ارزيابي درستي از وضعيت حاصلخيزي خاك داشته باشيم.
مديريت مؤثر حاصلخيزي خاك كليدي براي كشاورزي پايدار مي‌باشد. تحقيقات حاصلخيزي خاك و مديريت عمدتا با عناصر غذايي ضروري گياه، مقادير آنها قابليت دسترسي آنها براي گياهان، واكنش هاي شيميايي اين عناصر در خاك، مكانيزم‌هاي كاهش مواد، فرايندهاي مؤثر بركاهش يا عدم قابليت دسترسي آنها براي گياهان و روش‌هاي تجديد و قابليت دسترسي مجدد آنها در خاك مرتبط مي باشد.
در اين بين نيتروژن با آنكه فراوان‌ترين عنصر تشكيل دهنده اتمسفر است اما مهمترين عامل محدودكننده توليدات كشاورزي در كره زمين مي باشد. لذا مصرف كودهاي شيميايي محتوي نيتروژن از جمله كليدهاي پايداري توليدات محصولات كشاورزي و تضمين امنيت غذايي مردم جهان مي باشد.
مصرف كود در ايران
در شرايط آب‌وهوايي كشورمان، به دليل محدوديت منابع آب از يك سو و محدوديت هاي اقليمي و خاكي مانند شوري و خشكي، افزايش سطح زير كشت نه مقدور است و نه توجيه پذير. لذا براي تامين نياز غذايي كشور نيازمند ارتقاي افزايش توليد به ازاي واحد سطح و به ازاي واحد آب مصرفي در بخش كشاورزي هستيم. اينجاست كه جايگاه كودها بيش از پيش حائزاهميت خواهد بود.
به طور روشن مي توان گفت كه كودها در كنار ارقام گياهي در كشاورزي ايران مهمترين نقش را در افزايش توليد ايفا مي‌نمايند. به بيان ديگر به هيچ وجه براي توليد پايدار نمي‌توان از مصرف كودها صرف‌نظر نمود.
متوسط مصرف جهاني كود، 137 كيلوگرم در هر هكتار است. در حالي كه اين رقم براي ايران 83 كيلوگرم در هكتار مي‌باشد. اين محاسبات برآورد كود در كشور نيز حكايت از نياز به رشد و افزايش مصرف مواد كودي در بخش كشاورزي دارد.
نيتروژن، نگاه كلي
وجود نيتروژن براي انجام همه فرايندهاي حياتي گياه ضروري است. تحقيقات انجام شده نشان مي‌دهد كه فقدان نيتروژن محدودكننده رشد هم در طبيعت و هم در بخش كشاورزي است. مصرف كود نيتروژني معمولا با افزايش سريع و آشكار رشد گياه همراه است و براي بهره وري بيشتر از خاك، مصرف آن ضرورت تام دارد.
توليدات كشاورزي جهان طي 50 سال گذشته دو برابر شده و كاربرد كودهاي نيتروژني نقش عمده‌اي در اين افزايش داشته است. افزايش مصرف كودهاي نيتروژني در كشاورزي سبب شده كه تلفات نيتروژن و در پي آن مسائل مرتبط با حوزه محيط زيست مورد توجه قرار گيرند. برخي از مهمترين آنها عبارتند از:
1. افزايش غلظت يون نيترات در آب‌هاي سطحي و زيرسطحي
2. ايجاد شرايط آب‌تباهي و كاهش تنوع زيستي در زيست‌بوم هاي آبي و خاكي
3. اسيدي شدن خاك و آب‌هاي سطحي ناشي از نهشته‌هاي آمونياك و اكسيدهاي نيتريك
4. افزايش گاز اكسيد ازت در جو كه چون از جمله گازهاي گلخانه‌اي است سبب گرم شدن كره زمين و باز شدن لايه اوزن مي‌گردد.
يكي از بزرگترين چالش‌هاي كشاورزي افزايش بهره‌وري نيتروژن و بارآوري خاك زراعي و همزمان كاهش تلفات نيتروژن و آثار سوء آن در محيط زيست است.
شكل هاي شيميايي نيتروژن در خاك:
شكل هاي اصلي نيتروژن در خاك، يون‌هاي آمونيوم (NH4+) و نيترات (NO3–) و نيتروژن آلي مي‌باشد. بخش عمده اي از نيتروژن خاك در مواد آلي خاك متمركز بوده و در پي فعاليت‌هاي ميكروبي به يون آمونيوم تبديل مي شود. اين فرايند بسياركند و آرام، صورت مي‌گيرد ولي پس از تبديل نيتروژن آلي به يون آمونيوم ميكروارگانيزم‌هاي خاك به سرعت آن را به نيترات كه فرم غالب نيتروژن معدني در بسياري از خاكها است، تبديل مي‌كند.
يون هاي نيترات و آمونيوم به طور مستقيم قابل جذب براي گياهان هستند. گياهان همچنين مي توانند مقادير اندكي نيتروژن گازي به صورت آمونياك و تركيبات محلول نيتروژن مانند اسيدهاي آمينه را جذب كنند.
نيتروژن آمونيومي مي‌تواند توسط كاني‌هاي رسي خاك و همچنين توسط مواد آلي خاك كه داراي بار الكتريكي منفي هستند جذب شوند و پويايي آن نسبت به يون نيترات كاهش يابد.
جذب آمونيوم توسط برخي از كاني‌هاي رسي، چنان ويژه و شديد است كه آن را براي گياه غيرقابل استفاده مي نمايد. در مقايسه با آمونيوم يون نيترات از تحرك بسيار بالايي در خاك برخوردار است.
معمولا خاكها از توان جذبي بيشتري براي كاتيونها برخوردارند. ولي در هر حال از توان جذب آنيوني بي بهره نيستند. بايد به خاطر داشت كه برخي آنيونها مانند فسفات و سولفات بيش از نيترات جذب خاك شده و نيترات مازاد بر مصرف و جذب گياه در معرض آبشويي و آب باران يا آبياري است.
منشاء همه فرم‌هاي نيتروژن موجود در خاك گاز نيتروژن موجود در اتمسفر مي‌باشد. نيتروژن به صورت عنصري (N2) 99.8 درصد نيتروژن موجود در جهان را تشكيل مي‌دهد. نزديك به 78 درصد اتمسفر زمين نيز از گاز ازت تشكيل شده است. نيتروژن موجود در هوا منبع نهايي توليد و مصرف و تخليه اين عنصر است. اين فرم فراوان نيتروژن براي اينكه قابل جذب گياه شود بايد به يون‌هاي آمونيوم يا نيترات تبديل شود كه به اين فرايند تثبيت نيتروژن گفته مي‌شود.
نيتروژن آلي خاك
نيتروژن آلي خاك شامل پروتئين ها ( 20 تا 40 درصد)، قندهاي آمينه شامل هگزاآمين ها ( 5 تا 10 درصد) و مشتقات پورين و پريميدين (1درصد يا كمتر) و تركيبات پيچيده ناشناخته مي‌باشد.
بخشي از نيتروژن آلي نيز به صورت تركيبات رس- هوموس است كه در برابر تجزيه مقاوم است. اين امر توضيح مي دهد كه چرا فقط جزء كوچكي از نيتروژن غيرقابل استفاده براي رشد گياهان زراعي قابل دسترس مي‌شود. نيتروژن موجود در مواد آلي خاك طي فرايند معدني شدن كه يك فرايند ميكروبي است به يون هاي آمونيوم و نيتريت و در نهايت نيترات تبديل مي‌شود. معدني شدن نيتروژن آلي در سه مرحله متوالي اتفاق مي‌افتد. با توجه به اينكه فرايند معدني شدن وابسته به فعاليت ميكروارگانيزمها مي‌باشد كليه عواملي كه بر روي فعاليت ميكروب‌ها اثر مي گذارند به طور غيرمستقيم بر معدني شدن نيتروژن آلي خاك مؤثرند از جمله دما، رطوبت، مقدار شوري خاك، حضور اكسيژن در خاك و…
تغذيه گياهان از آمونيوم در مقايسه با نيترات
از لحاظ تئوري يون آمونيوم كه فرم غالب نيتروژن در ساختار كود سولفات آمونيوم مي‌باشد، فرم ترجيحي جذب نيتروژن توسط گياهان مي‌باشد. زيرا لازم نيست قبل از اينكه جزئي از تركيبات آلي ساخته شده در گياه شود، احياءگردد.
در بيشتر خاكهاي داراي زهكشي مناسب، اكسايش آمونيوم به نيترات به سرعت انجام مي شود. بنابراين بيشتر گياهاني كه در خاكهاي با شرايط زهكشي مناسب رشد مي كنند، نيتروژن را به شكل نيترات جذب مي كنند. در سال هاي اخير توجه به تغذيه گياهان با كودهاي نيتروژني محتوي آمونيوم بويژه كود سولفات آمونيوم در مقايسه با مواد كودي نيتراتي افزايش يافته است.
اما نتيجه تحقيقات نشاندهنده رشد بهتر گياهان و عملكرد بيشتر آنها با مخلوطي از آمونيوم و نيترات نسبت به حالتي كه فقط يكي از آنها استفاده گردد، مي‌باشد. بنابراين براي رشد محصولات بر روي خاكهاي با زهكش خوب، دسترسي به مخلوطي از آمونيوم و نيترات به عنوان منبع نيتروژني مطلوب به نظر مي رسد.
اما برخي از گونه هاي ديگر مانند برنج كه در شرايط خاكهاي غرقاب رشد مي‌كنند، بايد با مواد كودي محتوي يون آمونيوم مانند كود سولفات آمونيوم تغذيه شوند. چرا كه يون نيترات در شرايط غرقاب پايدار نيست و تحت شرايط غرقابي از طريق فرايند نيترات زدايي تلف مي شود.
كود سولفات آمونيوم
جذب و انتقال نيتروژن توسط گياهان از خاك
با برداشت محصول از مزارع از هر هكتار 15 تا 200 كيلوگرم نيتروژن از خاك خارج مي‌شود. و اين دامنه نوسان تا حدود زيادي بستگي به بقاياي گياهي دارد كه در خاك باقي مي‌ماند. بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد يك هكتار مزرعه گندم با ميانگين عملكرد 5 تن در هكتار، به طور متوسط 75 كيلوگرم نيتروژن از خاك خارج مي نمايد و اين مقدار در صورتي كه كاه و كلش محصول نيز جمع آوري شود تا 120 كيلوگرم در هكتار افزايش خواهد يافت.
نيتروژن نهفته در بقاياي گياهي پس از انجام فرايند معدني شدن، در دسترس كشت بعدي قرار مي‌گيرد ولي نياز كشت بعدي به نيتروژن هميشه با آزاد شدن نيتروژن از طريق معدني شدن همزمان نيست و اين خود يكي از منابع تلفات نيتروژن مي باشد.
انواع كودهاي نيتروژني
اوره با 46درصد نيتروژن خالص و كود سولفات آمونيوم با 21 درصد نيتروژن خالص، از جمله مواد كودي نيتروژني پرمصرف در ايران مي‌باشند. در ساير كشورها استفاده از آمونياك مايع و نيترات آمونيوم نيز به عنوان منابع تامين كننده نيتروژن مورد نياز گياه استفاده مي‌شود. در ايران از كود اوره براي تامين نيتروژن مورد نياز اغلب محصولات زراعي و از كود سولفات آمونيوم به عنوان كود نيتروژني مناسب براي باغات به ويژه در مناطق سردسير توصيه مي شود.
مقايسه اوره و كود سولفات آمونيوم
كود اوره داراي 46 درصد نيتروژن خالص بوده و ضريب انحلال پذيري آن در آب بسيار بالاست. اين امر مي‌تواند زمينه سازي براي هدررفت بخش عمده اي از نيتروژن خالص افزوده شده به خاك از طريق كود اوره طي فرايند آبشويي خاك موجب شود. اما نظر به اينكه درصد نيتروژن خالص موجود در كود اوره بالاست، اين امر هزينه هاي حمل و نقل اين ماده كودي را كاهش مي‌دهد.
از طرف ديگر كود سولفات آمونيوم، برخلاف كود اوره كه كودي تك عنصره است، ماده كودي دوعنصره به شمار مي رود. يعني علاوه بر تامين نيتروژن بخشي از نياز خاك و گياه به عنصر گوگرد را نيز فراهم مي‌آورد. با توجه به اينكه فرم قابل جذب گوگرد براي گياهان آنيون سولفات مي باشد و اين آنيون در ساختار شيميايي
سولفات آمونيوم حضور دارد، مي‌توان از كود سولفات آمونيوم به عنوان ماده كودي تامين‌كننده گوگرد مورد نياز گياه نيز نام برد.
گوگرد موجود در سولفات آمونيوم علاوه بر نقش تغذيه اي كه براي محصولات كشاورزي دارد، مي تواند موجب اصلاح وضعيت شيميايي خاك را هم فراهم آورد. اين امر مخصوصا در خاك هاي آهكي ايران، مي‌تواند بسيار مهم و اثرگذار باشد.
از طرف ديگر، بالا بودن PH خاك موجب هدررفت بخشي از نيتروژن موجود در كود اوره از طريق فرايند تصاعد آمونياك نيز مي‌شود. بنابراين مصرف كود اوره در خاك هاي آهكي موجب خارج شدن بخشي از نيتروژن كود به شكل گاز آمونياك از خاك مي‌شود. اما مصرف كود سولفات آمونيوم در خاكهاي آهكي به دليل خاصيت اسيدزايي حاصل از حضور آنيون سولفات مانع از هدرفت نيتروژن موجود در كود سولفات آمونيوم به شكل گاز آمونياك مي شود.
برتري كود سولفات آمونيوم نسبت به اوره در شرايط آب و هواي سرد:
وقتي كه اوره به عنوان كود، در خاك مصرف مي‌شود ضروريست تا توسط آنزيم اوره‌آز كه در اغلب خاكها وجود دارد، ابتدا به كاربامات و سپس به كربنات آمونيوم هيدروليز شده و كربنات آمونيوم بلافاصله به گازهاي دي‌اكسيد كربن و آمونياك تبديل مي‌شود. PH خاك اطراف دانه كود اوره به علت تشكيل كربنات آمونيوم ممكن است به 8 يا بيشتر از آن افزايش يابد.
بنابراين مي توان دريافت جذب كود اوره توسط ريشه گياه به طور مستقيم انجام نمي پذيرد و ضروريست تا كود اوره در اثر فعاليت هاي ميكروارگانيزمها به فرم هاي نيتروژني قابل جذب تبديل شود.
هيدروليز اوره در خاك نيازمند حضور اكسيژن است. به همين دليل در خاك هاي غرقاب هيدروليز اوره به كندي انجام مي شود. شدت هيدروليز اوره در شرايط خاكهاي هوازي بيشتر از خاكهاي داراي شرايط احيايي و در خاك احيايي بيشتر از خاكهاي غرقاب مي باشد. اما اين مسئله مي تواند موجب ايجاد محدوديت براي مصرف كود اوره در مقايسه با مصرف كود سولفات آمونيوم گردد. چرا كه جذب نيتروژن از سولفات آمونيوم تنها نيازمند فرايند انحلال است و اين امر بدون وابستگي به فعاليت هاي ميكروبي و صرفا در حضور آب خاك انجام مي شود.
وابستگي جذب اوره به حضور آنزيم اوره‌آز و فعاليت هاي ميكروبي كاربرد و كارايي اين كود را در شرايط آب و هواي سرد با محدوديت مواجه مي‌سازد. چرا كه در شرايط اقليمي سرد فعاليت ميكروارگانيزم هاي خاكزي و در پي آن توليد آنزيم اوره‌آز كاهش يافته و هيدروليز اوره و قابليت جذب آن را با محدوديت مواجه مي سازد. لذا در شرايط آب وهواي سرد كود سولفات آمونيوم كه جذب آن مستقل از فعاليت هاي ميكروبي است نسبت به اوره برتري دارد.
ضرورت مصرف كودهاي نيتروژنه در بخش كشاورزي
بين قدرت رويشي گياه و مقدار نيتروژن رابطه مستقيمي وجود دارد. نيتروژن بيش از حد روي برخي فاكتورهاي محصول توليدي مانند رنگ، سفتي، و كيفيت ميوه اثر سوء مي‌گذارد. به منظور بدست آوردن بهترين نتيجه در مصرف كودهاي نيتروژني بايستي عوامل مختلف مؤثر در اين مسئله را در نظر بگيريم.
براي مثال مصرف سالانه نيتروژن توسط يك پايه بارور سيب، نزديك به 112 كيلوگرم در هكتار در سال مي‌باشد. در حاليكه اين مقدار براي درختان هلو 214 كيلوگرم در هكتار در سال مي‌باشد. از اين مقدار نيتروژن بين 15 الي 20 كيلوگرم توسط محصول يا ميوه سيب و بين 30 تا 35 كيلوگرم توسط ميوه هلو از خاك خارج مي شود. و بقيه نيتروژن براي رشد و نمو برگها و شاخه ها مصرف مي شود.
علائم كمبود و مسموميت نيتروژن
نيتروژن عنصري بسيار پويا، هم در خاك و هم در گياه است. بنابراين نشانه هاي كمبود آن ابتدا در مسن‌ترين برگ ها بروز پيدا مي‌كند. علائم كمبود نيتروژن در برگها، عبارتند از:
- زرد شدن نوك برگ به سمت بخش هاي مياني برگ به ويژه در برگهاي پير و مسن
- كوچك شدن برگ هاي جوان
- سبز ناهمگن و زرد شدن
- قرمز شدن رنگ دمبرگ
- كوتاه ماندن شاخه ها
- كاهش يافتن اندازه گل‌ها
- طولاني شدن دوره گرده افشاني
- كاهش توليد ميوه و محصول
- ريزش ميوه هاي نارس و كوچك ماندن اندازه هاي آنها
- افزايش حجم ريشه در مقايسه با شاخه‌ها
به طور كلي مي توان گفت در شرايط كمبود نيتروژن، رشد و باردهي در درختان جوان به تعويق افتاده و درختان نسبت به سرماي زمستانه حساس مي‌شوند. كمبود نيتروژن در شرايط آب و هواي خشك يا در اثر رقابت علف هاي هرز تشديد مي شود.
بعضي اوقات علائم آسيب ديدگي در تنه، شاخه و ريشه، و حتي توقف رشد ريشه نيز ديده مي‌شوند.
در شرايط بيش بود و مسموميت گياه با نيتروژن، نرك هاي ترد و برگهاي سبزتيره، همراه با رشد زياد شاخه‌ها بوجود مي آيد. رنگ ميوه نامناسب و كيفيت انباري آنها نيز كاهش مي‌يابد.
درختان نسبت به بيماري هايي مانند آتشك حساس مي شوند. رشد رويشي به مدت طولاني ادامه يافته و در نتيجه گياه مقاومت خود را به سرماي زمستانه از دست مي دهد.
روش توليد كود سولفات آمونيوم
همه كودهاي نيتروژني از گاز آمونياك توليد مي شوند. توليد آمونياك طي فرايند هابر- بوش و با به كارگيري گاز نيتروژن مولكولي انجام مي شود. سنتز آمونياك طي فرايند گفته شده، يكي از مهمترين اكتشافات علمي در اوايل قرن بيستم است و هابر براي اين كشف جايزه نوبل گرفت.
سنتز آمونياك براساس واكنش ميان گاز نيتروژن و هيدروژن در حضور كاتاليزور انجام مي پذيرد كه مهمترين اجزاي آن مگنتيت و دماي 1200درجه سانتيگراد و فشار 200 تا 1000 اتمسفر مي باشد.
منبع تامين كننده نيتروژن در اين فرايند گاز نيتروژن مولكولي اتمسفر و منبع تامين هيدروژن گاز طبيعي، نفت يا زغال سنگ مي باشد. گاز آمونياك توليد شده در روش هابر – بوش به عنوان ماده اوليه و اصلي براي توليد كودهاي نيتروژني از جمله اوره، كود سولفات آمونيوم، نيترات آمونيوم و يا اوره- آمونيوم- نيترات استفاده مي شود.
كود سولفات آمونيوم و ضرورت توليد و مصرف آن در كشور:
كود سولفات آمونيوم كودي است اسيدزا و دومنظوره كه داراي 20 درصد نيتروژن و 24 درصد گوگرد مي‌باشد. اين كود از تركيب گاز آمونياك و اسيد سولفوريك توليد مي شود. كود سولفات آمونيوم يكي از محصولات فرعي صنايع كك سازي نيز مي باشد. مصرف اين كود براي برنج و نيز براي بيشتر محصولات زراعي در خاك هاي آهكي و قليايي و در مناطق خشك و نيمه خشك ايران به ويژه درختان ميوه بسيار مفيد است. چرا كه اين كود گوگرد مورد نياز محصولات كشاورزي را نيز تامين مي‌كند.
از آنجا كه نيتروژن اين كود به شكل آمونيوم و گوگرد آن به صورت سولفات است، آمونيوم به صورت تبادلي به ذرات رس متصل شده و كمتر از ديگر كودهاي نيتروژني مانند نيترات آمونيوم از خاك شسته مي شود و سولفات هم به شكل مستقيم افزون بر خاصيت اصلاح‌كنندگي خاك جذب گياه مي شود.
اين كود به صورت عمده به شكل دانه‌هاي درشت با خاصيت جذب آب بسياركم بوده و لذا در طول مدت نگهداري، حمل و مصرف از خواص فيزيكي خوبي برخوردار مي باشد.
ايراد عمده كود سولفات آمونيوم پايين بودن درصد نيتروژن آن است كه حمل و نقل آن را گران مي‌سازد و نكته ديگر آن كه به دليل بالا بودن ضريب شوري سولفات آمونيوم اين كود و تركيب آنيون سولفات آن با يون كلسيم و تشكيل گچ در سيستم آب آبياري تحت فشار موجب گرفتگي نازل ها مي‌شود.
در حال حاضر مجتمع پتروشيمي اروميه، شركت فولاد مباركه و تعدادي از واحدهاي توليدي بخش خصوصي اقدام به توليد كود سولفات آمونيوم مي نمايند.
باتوجه به ويژگي هاي منحصربه فرد كود سولفات آمونيوم، ضروريست تا وزارت نفت افزايش ظرفيت توليد سالانه اين كود را به طور جدي بررسي نمايد. چرا كه اين كود براي درختان ميوه به ويژه انگور و گياهان گوگرد دوست و در خاك هاي زراعي مبتلا به كمبود مواد آلي كه تعداد باكتري هاي تيوباسيلوس تبديل‌كننده گوگرد به سولفات ناچيز است بسيار مؤثر است.
پخش مستقيم سولفات آمونيوم با وجود درصد مواد غذايي كمتر و هزينه حمل و نقل زياد آن براي گياهان گوگرد دوست نظير مركبات و انگور به ويژه در مناطق گرمسيري كه احتمال كمبود گوگرد در آنها وجود دارد، بسيار مفيد و مؤثر بوده و كمك بزرگي در افزايش عملكرد كمي و كيفي مي‌‌نمايد.
ميزان و نحوه مصرف كودهاي نيتروژنه
در ارتباط با هر درخت بارده در گروه مركبات، حدودا 20 كيلوگرم كمپوست مواد آلي به صورت دو چاله در انتهاي سايه‌انداز درخت به اضافه كود سولفات آمونيوم ( حدودا 6 كيلوگرم بين مهرماه و بهمن ماه) به اضافه سولفات پتاسيم و سوپرفسفات تريپل ( 1كيلوگرم) و همچنين 500 گرم گوگرد.
مقدار كودهاي نيتروژنه موردنياز مزرعه يا باغ بستگي به عملكرد بهينه، نوع محصول؛ نوع كود و مديريت مزرعه دارد. مثلا براي برداشت حداكثر توليد گندم ( 12 تن در هكتار) در شرايط تقسيط به 300 كيلوگرم اوره يا 600 كيلوگرم سولفات آمونيوم نياز است. اين مقدار براي محصولات مختلف با عنايت به چگونگي مديريت مزرعه، پتانسيل خاك و درصد مواد آلي كاملا متفاوت خواهد بود.
روش هاي مصرف كودهاي نيتروژنه
كودهاي جامد در سطح زمين پخش سپس با شخم توسط گاوآهن يا خيش بشقابي و يا ديسك به زير خاك برده شده و يا با غلظت بيشتر به صورت نواري در زير خاك قرار مي گيرد. به طور كلي هدف از جايگذاري كود دست يافتن به روش بهينه بهره‌برداري از آن مي‌باشد. بهترين روش كوددهي آن است كه در طول فصل رويش در مراحلي كه گياه به مواد غذايي بيشتري نيازمند است مقدار كافي از عناصر غذايي محلول در اختيار ريشه گذارده شود.
كودهاي محتوي نيتروژن به دليل حلاليت بالا امكان مصرف به صورت محلول پاشي نيز برخوردار مي باشند. براي مثال گزارش هاي مثبتي از محلول‌پاشي با سولفات آمونيوم در افزايش عملكرد و پروتئين گندم به هنگام خوشه‌دهي در مناطق گرمسيري ارائه شده است لذا توصيه مي شود در هنگام مبارزه با آفت سن گندم از سولفات آمونيوم با غلطت 2 در هزار نيز استفاده شود. اين امر مي تواند با افزايش غلظت پروتئين در دانه گندم موجب افزايش كيفيت محصول به ويژه آرد توليدي را موجب شود.
كلام آخر و توصيه به كشاورزان
براي دست يافتن به توليد پايدار ضروريست تا مديريت مصرف كودهاي شيميايي محتوي نيتروژن در دستور كار بهره‌برداران قرار گيرد. استفاده از كود سولفات آمونيوم با توجه به ويژگي هاي خاك هاي ايران از جمله آهك بالا، PH بالا، و كمبود كربن آلي و همچنين لحاظ كردن شرايط اقليمي به ويژه در مناطق سردسير و با لحاظ كردن ضريب آبشويي كمتر كود سولفات آمونيوم بايد به عنوان اولويتي اساسي مدنظر قرار گيرد.
به طور ويژه مصرف اين كود در باغات پسته، گردو، پرتقال، انگور، سيب، كيوي، و ميوه هاي دانه‌دار و هسته‌دار بايد مورد توجه ويژه قرارگيرد. همچنين محلول پاشي كود سولفات آمونيوم در مزارع گندم به عنوان كالاي استراتژيك و تضمين كننده امنيت غذايي كشور بايد مورد توجه قرارگيرد چرا كه محلول پاشي مزارع گندم با سولفات آمونيوم موجب افزايش درصد پروتئين گندم و در نتيجه بهبود كيفيت آرد و نان توليدي در كشور مي گردد.
در همين راستا ضروريست تا با توجه به وفور مواد اوليه توليد سولفات آمونيوم از جمله حجم عظيم آمونياك توليدي در واحدهاي پتروشيمي كشور و همچنين توليد مقادير فراوان گوگرد در پالايشگاه هاي گاز و امكان تبديل آن به اسيد سولفوريك غليظ به عنوان يكي از مواد اوليه توليد سولفات آمونيوم نسبت به سرمايه گذاري كلان براي افزايش توليد اين كود ارزشمند اقدام گردد و نسبت به جايگزيني تدريجي اين كود با كود اوره برنامه ريزي شود.