قيمت گاز طبيعي در شش ماه اخير شاهد جهش غير معمول بوده است. تقاضاي گاز طبيعي به طور طبيعي در ماه‌هاي گرم نسبتاً كم است، اما قيمت گاز طبيعي اروپا در ماه سپتامبر امسال (شهريور ۱۴۰۰) حدودا ۵ برابر زمان مشابه در سال ۲۰۲۰ است. قيمت گاز طبيعي اروپا در ماه سپتامبر (شهريور ۱۴۰۰) ركوردهاي جديدي ثبت كرده است و به بيش از ۷۰ سنت در هر مترمكعب رسيده است. اين درحالي است كه بر مبناي قيمت‌هاي فعلي نفت خام، قيمت معادل ارزش حرارتي هر مترمكعب گاز طبيعي[۱] در حدود ۰.۴۵ دلار يا ۴۵ سنت است. به عبارت ديگر گاز طبيعي به ارزشي بيش از ارزش نفت خام معامله شده است. از سويي ديگر قيمت گاز در آمريكاي شمالي نيز افزايش يافته است، اما تنها حدود يك چهارم قيمت‌هايي است كه در اروپا پرداخت مي‌شود. قيمت گاز طبيعي در هنري هاب در ماه سپتامبر (شهريور ۱۴۰۰) در حدود ۲۰ سنت است كه تقريباً سه برابر قيمت‌هاي سپتامبر سال ۲۰۲۰ (شهريور ۱۳۹۹) است.
با توجه به اين كه بازارهاي گاز از طريق LNG به هم متصل شده‌اند، لذا تغييرات قيمت در يك بازار به ساير بازارها منتقل مي‌شود. از طرف ديگر بايد اشاره كرد كه قيمت گاز در ژاپن كه بر مبناي قيمت نفت خام تعيين مي‌شود، نيز افزايش يافته است. لذا مي‌توان گفت كه افزايش قيمت گاز، جهاني است و محدود به اروپا نيست، با اين حال با شدت بيش‌تري در اروپا مشاهده مي‌شود. بررسي‌ها نشان مي‌دهد مجموعه‌اي از عوامل در سمت عرضه و تقاضاي گاز موجب افزايش قيمت شده است. مهم‌ترين اين عوامل عبارتند از:
عوامل سمت عرضه
– صادرات گاز روسيه به بازارهاي اروپايي به دليل تقاضاي داخلي بالا، اختلال در توليد و جذابيت صادرات گاز مايع شده (LNG) 3 درصد كاهش يافته است. در سال ۲۰۲۱ به طور متوسط درآمد روسيه از محل صادرات LNG به آسيا ۴ سنت در هر مترمكعب بيشتر از صادرات گاز به اروپا بوده است. از سويي ديگر به نظر مي‌رسد روسيه با محدوديت عرضه گاز به اروپا به دنبال تسريع در تكميل خط لوله نورد استريم ۲ (Nord Stream 2) و حمايت اروپا از اين اقدام است.
– كاهش توليد گاز در اروپا به دليل افت توليد در ميادين گازي از جمله كاهش مستمر توليد گاز نروژ در سه سال گذشته كه از ۱۲۴ ميليارد مترمكعب در سال ۲۰۱۷ به كمتر از ۱۰۰ ميليارد مترمكعب در سال ۲۰۲۱ رسيده است. فروش گاز نروژ به اروپا در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال قبل از آن ۲ درصد كاهش يافته است.
عوامل سمت تقاضا
– افزايش تقاضاي ناشي از كاهش محدوديتهاي اجتماعي كرونا و بهبود تدريجي فعاليت اقتصادي
– زمستان سرد و طولاني، تقاضاي كلي گاز اروپا را در سه ماهه اول سال ۲۰۲۱ (دي، بهمن و اسفند ۱۳۹۹) به ميزان ۷.۶ درصد افزايش داد. اين افزايش تقاضاي غير معمول منجر به كاهش سطح ذخيره‌سازي گاز اروپا شده است. مصرف گاز در اروپا از ۲۳ ميليارد مترمكعب در ماه ژوئن (خرداد ۱۴۰۰) تا حدود ۵۵ ميليارد مترمكعب در ماه ژانويه (دي ۱۳۹۹) متغيير است و در مجموع سالانه حدود ۴۵۰ ميليارد مترمكعب گاز طبيعي مصرف مي‌كند. ضرورت تزريق مجدد گاز به اين ذخاير در ماه‌هاي گرم (براي استفاده در ماه‌هاي سرد) منجر به افزايش تقاضاي گاز طبيعي و در نتيجه افزايش قيمت گاز شده است. اگر زمستان سرد و طولاني اي در پيش باشد، نبود ذخيره كافي در مخازن ذخيره‌سازي گاز مي تواند قيمت ها را بيشتر افزايش دهد و احتمالاً برخي از صنايع به ويژه در اروپا را مجبور به تعطيلي موقت كند.
– بسياري از مناطق اروپايي با كاهش سرعت باد در سال جاري روبرو شده‌اند و براي توليد برق مجبور به استفاده از نيروگاه‌هاي گازسوز شده‌اند. با توجه به هزينه انتشار كربن براي نيروگاه‌هاي زغالسنگي، ترجيح توليد كنندگان برق استفاده از گاز براي توليد برق است. از سويي ديگر خشكسالي در برخي كشورها مانند برزيل و چين باعث افت توليد برق از سدها و استفاده از گاز براي توليد برق شده است. جايگزيني گاز طبيعي به جاي انرژي تجديدپذير منجر به افزايش تقاضاي گاز طبيعي شده است.
پيامدهاي اقتصاد كلان افزايش قيمت گاز، به ويژه در اروپا اهميت يافته است و دولت‌ها را مجبور به مداخله كرده است. گرچه گاز طبيعي تنها حدود يك پنجم برق اروپا را تأمين مي‌كند، اما قيمت بالاي گاز موجب دو برابر شدن قيمت برق شده است. با افزايش قيمت گاز طبيعي و برق، مصرف‌كنندگان هزينه بيش‌تري براي خريد انرژي متحمل مي‌شوند و در نهايت موجب فشار تورمي مي‌شود. از سويي بسته شدن نيروگاه‌هاي زغالسنگي در بريتانيا و كشورهاي ديگر انعطاف‌پذيري در سيستم را كاهش داده‌است.
هنري هاب در آمريكا بر خلاف بازارهاي گاز در اروپا در سال‌هاي اخير كم نوسان‌تر بوده است، زيرا از حمايت گاز شيل برخوردار است كه نسبت به قيمت، نسبتاً سريع واكنش مي‌دهد. با اين حال افزايش قيمت گاز در اروپا و ژاپن، قيمت در آمريكا را به سمت بالا هدايت مي‌كند. عملكرد هنري هاب نشان مي‌دهد اين هاب توانسته است بازار موفقي براي گاز طبيعي باشد.
مركز مطالعات زنجيره ارزش معتقد است، با توجه به تداوم تقاضاي ذخيره‌سازي گاز در اروپا و بازنگري نهاد تنظيم‌گر انگليس در دامنه نوسان قيمت، قيمت‌هاي بالاي گاز همچنان در ماه‌هاي آتي تداوم خواهد داشت. با توجه به سياست‌هاي اروپا در توسعه انرژي تجديدپذير و ماليات بر كربن به نظر مي‌رسد در بلند مدت نيز شاهد نوسان قيمت در بازارهاي گاز در اروپا باشيم. در صورتي كه افت توليد ميدان‌هاي گازي، سهم واردات گاز به بازارهاي اروپايي به بيش از ۶۰ درصد مي‌رسد و اين موضوع مي‌تواند بر نوسانات قيمت گاز در اروپا بيافزايد. در صورت تداوم نوسانات در بازارهاي اروپايي پيشنهاد مي‌شود فرمول قيمت‌گذاري خوراك اصلاح شود و در بازارهاي عمده فروشي گاز طبيعي مورد اشاره در ابلاغيه وزير نفت درباره «خوراك گاز طبيعي واحدهاي پتروشيمي» بازنگري شود. چرا كه با توجه به ابلاغيه وزارت نفت در سال ۱۳۹۳ مبني بر تعيين فرمول قيمت‌گذاري گاز طبيعي خوراك صنعت پتروشيمي، يكي از متغييرهاي اثرگذار بر قيمت گاز طبيعي خوراك پتروشيمي‌ها، مبتني بر چهار هاب آلبرتا كانادا، هنري هاب آمريكا، NBP انگليس و TTF هلند است.
[۱] روش كشف قيمت گاز طبيعي با واحد دلار بر ميليون BTU از حاصل ضرب قيمت نفت بر اساس دلار بر بشكه در ضريب ۰.۱۷۲ محاسبه مي‌شود. هر يك ميليون BTU نيز برابر ارزش حرارتي ۲۸ متر مكعب گاز طبيعي مي‌باشد.
لينك PDF يادداشت
