به گزارش خبرگزاري تسنيم از مشهدمقدس، دهم ربيع الثاني 1330 قمري، معادل 1291 شمسي دو ساعت مانده به غروب، صداي توپ‌‌هاي روسي، مناجات زائران حرم رضوي را شكافت؛ سربازان روسي كه با ماشين‌‌هاي مسلسل‌‌دار به سمت صحن مقدس مي‌آمدند، از چند ناحيه به سوي حرم تيراندازي كردند.
واقعه معروف به «توپ بستن گنبد مطهر رضوي» در صدر فجايع هتك حرمت حرم مطهر رضوي در طي تاريخ اين حرم شريف قرار دارد كه گستره وسيعي از حرم را مورد آسيب قرار داد. در اثر اين حمله سردرها و گلدسته هاي حرم ويران شد، خزانه آستانه قدس غارت شد و تعداد زيادي از زائران به شهادت رسيدند.
چه كساني حرم را به توپ بستند؟
در اين واقعه نيروهاي نظامي روسيه در قالب قزاقخانه از زمان ناصرالدين شاه در ايران حضور داشته و مدت چند دهه مهم ترين نيروي نظامي ايران بودند.
نظاميان روس آن زمان در بسياري از شهرها از جمله گيلان، تبريز، رشت، قزوين و مشهد حضور داشتند. حمله قزاقان روسي مستقر در مشهد به حرم حضرت امام رضا(ع) حادثه‌اي بود كه در حقيقت واكنش به ردّ اولتيماتوم روسيه به ايران براي انحلال 48 ساعته «ژاندارمري خزانه» صورت گرفت.
بيشتر بخوانيد
«ژاندامري خزانه» نيرويي بود كه مورگان شوستر آمريكايي خزانه‌دار كل ايران آن را براي وصول ماليات از متنفذين تشكيل داده بود(خرداد 1290) و يك افسر انگليسي به نام «ماژور استوكس» كه وابسته نظامي سفارت انگليس بود را به رياست آن گماشته بود. اين اقدام سبب خشم روسها شد كه در آن زمان با انگليسي‌ها تعارض منافع داشتند و از اين رو دولت روسيه «ژاندارمري خزانه» را مخالف سياست و منافع خود در ايران دانست و براي برچيدن آن 48 ساعت ضرب‌الاجل اعلام كرد.
با وجود تعطيلي مجلس شوراي ملي، نمايندگان جلسه اضطراري و فوق العاده تشكيل داده و به اولتيماتوم دولت روسيه اعتنايي نكردند. همين مسئله سبب شد تا قزاقان روسي در شهرهاي مختلف جناياتي را مرتكب شوند و در مشهد نيز حرم مطهر امام هشتم را به توپ بستند.
گنجينه‌اي كه از تاريخ حرم حكايت دارد
گنجينه تاريخ حرم رضوي كه به نمايش اشياء مربوط به حرم مطهر امام‌رضا(ع) اختصاص يافته است، در سال 1378 به منظور آشنايي بيشتر مردم با مراحل رشد و توسعه شهر مشهد و نيز حوادثي كه در طي قرون بر اماكن متبركۀ رضوي گذشته است، بنا شد و با توجه به ارتباط اشياي به نمايش گذاشته شده در اين موزه با حرم مطهر امام رضا(ع)، در سال 1392 نام موزۀ تاريخ مشهد به موزۀ تاريخ حرم رضوي تغيير يافت.
گلوله توپ سربي از بقاياي گلوله باران حرم مطهر امام رضا(ع) يكي از آثاري است كه در ويترين گنجينۀ تاريخ حرم موزه مركزي آستان قدس رضوي در معرض نمايش قرار دارد.
مهدي قيصري نيك؛ معاون امور موزه‌‌هاي آستان قدس رضوي اين گلوله را مربوط به گلوله باران گنبد مطهر به دست قزاق‌ها در دوران مشروطه عنوان مي‌كند كه در طبقه همكف موزه مركزي آستان قدس رضوي در معرض ديد زائران و مجاوران قرار دارد.
اين گلوله كروي شكل داراي برجستگي‌هايي روي بدنه است كه احتمالا از ذوب شدن توپ در هنگام شليك بر آن ايجاد شده است. عكس تاريخي نيز از اين واقعه در بين عكس‌هاي قديمي حرم مطهر رضوي و مشهدمقدس در طبقه همكف موزه مركزي آستان قدس رضوي به چشم مي‌خورد كه در آن نمايي از حرم مطهر امام هشتم(ع) پس از به توپ بستن گنبد اين بارگاه منور توسط قزاق ها در سال 1330 قمري قابل مشاهده است.
اسناد واقعه
الهه محبوب رئيس گروه اسناد مديريت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوي نيز به مجموعه‌‌اي از اسناد تاريخي مربوط به واقعه به توپ بسته شدن گنبد مطهر حرم حضرت ثامن الحجج(ع) توسط عمال روسيه تزاري در سال 1330 قمري اشاره مي‌كند كه در آرشيو اين گروه نگهداري مي‌شود.
از جمله اين اسناد مي‌توان به سند «مكاتبات بين مرتضي قلي طباطبايي با والي و اداره كارگزاري خارجه خراسان در موضوع برآورد هزينه هاي خسارات وارده به آستان قدس رضوي به واسطه به توپ بسته شدن حرم مطهر توسط روس ها و اعتراض ژنرال قنسول روس در مورد ميزان و برآورد انجام شده آن؛ 1330 قمري» و سند «برآورد خسارت مالي و جاني وارد شده به آستان قدس رضوي در اثر بمباران قشون روس به حرم مطهر و اطراف آن در سال 1330 قمري كه در سال 1337 قمري انجام شده است» اشاره كرد.
شايد تاريخ، كمتر واقعه اي به تلخي واقعه به توپ بستن حريم حرم رضوي را به خود ديده است. بنا بر اسناد تاريخي، تعداد مقتولين اين جنايت تاريخي، حدود ٤٣٦ نفر گزارش شده است و قزاق هاي روس، پس از كشتار مردم و تخريب بي رحمانه، با اسب وارد صحن مطهر شده و بسياري از آثار هنري و اموال خزانه حرم را به سرقت بردند.