شهره پولاب در يادداشتي براي ديپلماسي ايراني مي نويسد: اجراي اين پروژه بزرگ گازي مي تواند نقش روسيه و چين را در بازار جهاني گاز و در اقتصاد بين المللي افزايش داده و گامي بسيار مهم در جهت شكل گيري فضاي همكاري دو كشور در اوراسيا باشد.

نويسنده: شهره پولاب، دكتراي جغرافياي سياسي

ديپلماسي ايراني: در تاريخ 2 دسامبر2019 ولاديمير پوتين، رئيس جمهور روسيه در يك ويدئو كنفرانس با شي جين پينگ، رئيس جمهوري چين شروع به كار گازرساني از طريق خط لوله گاز سيبري با عنوان"قدرت سيبري" را اعلام كردند. طبق برآورد روسيه با راه‌اندازي اين خط لوله در طي سه دهه آينده بالغ بر 400 ميليارد دلار عايدي نصيب مسكو خواهد شد. بازار چين نيز در 30 سال آينده حداقل يك تريليون متر مكعب گاز دريافت خواهد كرد. قدرت سيبري با مرتبط كردن روسيه با بزرگترين ذخاير گاز طبيعي در كره زمين - 20٪ از كل جهان - و چين بزرگترين وارد كننده انرژي جهان نقش تعيين كننده اي در شكل گيري نقشه انرژي جديد جهان خواهد داشت. پوتين اين مسير گازي را بزرگترين طرح عمراني جهان خوانده است. 

اجراي اين پروژه بزرگ گازي مي تواند نقش روسيه و چين را در بازار جهاني گاز و در اقتصاد بين المللي افزايش داده و گامي بسيار مهم در جهت شكل گيري فضاي همكاري دو كشور در اوراسيا باشد.

قدرت سيبري بخشي از طرحي است كه پوتين براي كاهش وابستگي كشورش به مشتريان گاز در اروپا و ورود به اقتصادهاي رو به رشد آسيا دارد. بحران اوكراين مسكو را متقاعد كرده است كه ديگر نمي تواند به اروپا به عنوان مشتري اصلي انرژي خود متكي شود بدون اينكه خود را در مقابل آسيب پذيري سياسي حفاظت كند. شايد براي پوتين اهميت ژئوپليتيك محور انتقال انرژي به چين حتي از ارزش اقتصادي آن نيز بيشتر باشد.

روسيه با قرار گرفتن بين بازارهاي اروپا در غرب و بازارهاي به سرعت در حال رشد چين با نياز شديد به منابع انرژي، در حال آماده شدن براي استفاده از اين خط لوله انرژي جديد به مثابه يك اهرم ژئواكونوميكي است. پوتين به خوبي مي داند كه كه چگونه از صادرات گاز طبيعي به عنوان يك سلاح در سياست خارجي بهره گيرد.

اتحاديه اروپا و آمريكا در پي الحاق غيرقانوني شبه‌جزيره كريمه به روسيه در 18 مارس 2014 و بروز ناآرامي‌ها در شرق اوكراين اقدام به اعمال تحريم عليه مسكو كردند. از آن پس اتحاديه اروپا كه بزرگترين مشتري انرژي روسيه است، از مسكو فاصله گرفته و كاهش اتكاي انرژي خود به مسكو را مد نظر قرار داده است. چنانچه دونالد توسك، رئيس شوراي اتحاديه اروپا در 20 ژوئن 2019 با تمديد تحريم‌هاي اتحاديه عليه روسيه تا آخر ژانويه ۲۰۲۰ اقدامات تنبيهي را عليه صنايع نفت و گاز روسيه در دستور كار قرار داده است. اين در حالي است كه اروپا عليرغم تنش هاي سياسي ميان مسكو و بروكسل چاره اي جز افزايش مصرف گاز روسيه نداشته و در سال هاي اخير واردات گاز از روسيه به اروپا افزايش نيز يافته است. خط لوله 1800 مايلي قدرت سيبري براي روسيه جبراني است در برابر بازار انرژي اروپا كه بالقوه در حال كوچك شدن است. 

ترس از تيرگي در روابط ديپلماتيك و نفوذ سريع منابع تجديد پذير با احتمال كاهش در تقاضا براي نفت و گاز طبيعي روسيه در درازمدت تهديدي براي مسكو از سوي اروپا است. در برابر اين تهديدات پروژه قدرت سيبري مي تواند وابستگي مسكو را به تأمين نمودن انرژي اروپا كاهش دهد. مسكو با اين خط لوله خواهد توانست با كاهش عرضه و يا افزايش قيمت گاز، اروپا را تحت فشار قرار دهد. 

مسكو همزمان با ارسال اولين مولكول هاي گاز طبيعي به چين از طريق خط لوله قدرت سيبري در حال راه اندازي دو پروژه انرژي ديگر يكي از طريق درياي بالتيك به آلمان، نورد استريم “ Nord Stream 2  “و ديگري به تركيه ترك استريم “ “Turkstream با دور زدن خاك اوكراين است. اين خطوط لوله از جمله ابتكارات پوتين است كه در كنار هم تلاش استراتژيك براي محدود كردن حمل و نقل گاز از طريق اوكراين و تنوع بخشيدن به مشتري هاي گازي روسيه را نشان مي دهند. اوكراين كه سالانه حدود 3 ميليارد دلار از طريق هزينه ترانزيت گاز روسيه به اروپا درآمد دارد، از مقامات آمريكا خواسته است كه خط لوله نورداستريم 2NS2)  ( را متوقف كنند. 

فاز دوم پروژه ترك استريم (TS2) كه گاز را از طريق درياي سياه به تركيه و اروپا از طريق بلغارستان، صربستان، و مجارستان به اتريش منتقل خواهد كرد موجب نگراني ايالات متحده آمريكا به دليل اثرات احتمالي آن بر امنيت انرژي اروپاي جنوب شرقي است. اگرچه واشنگتن زنگ خطر واقعي را در انتقال گاز روسيه از طريق نورد استريم 2 به طور مستقيم به آلمان با دور زدن اوكراين محسوب مي نمايد. آلمان اصرار دارد كه گاز ارزان روسيه را حتي اگر خلاف مقررات اتحاديه اروپا باشد، دريافت نمايد. واشنگتن برلين را به مجازات هايي بر اساس قانون مقابله با مخالفان آمريكايي از طريق تحريم ها (CAATSA) تهديد نموده است. 

ايالات متحده كه با انقلاب شيل جايگاه روسيه را در بازارهاي جهاني نفت تضعيف كرده، مدت هاست كه متحدان اروپايي خود را به دور كردن از گاز روسيه سوق مي دهد. اين در حاليست كه واشنگتن با برخي از سياست هاي خود موجب تقويت بخش انرژي روسيه شده است. به ويژه تحريم هاي اين كشور عليه كاراكاس و تهران باعث شده است كه بسياري از مشتريان پيشين نفت ونزوئلا و ايران به مسكو روي آورند. 

اين سه پروژه بزرگ گازي روسيه داراي منافع اقتصادي و سياسي طولاني مدت براي روسيه بوده كه بتواند بازارهاي اروپايي در غرب و بازار چين در شرق را از آن خود كرده و علاوه بر جريان جديد درآمد موقعيت خود را به لحاظ استراتژيك نيز تقويت نمايد.

از سوي ديگر ادامه جنگ تجاري ايالات متحده و چين به طور فزاينده اي موجب نگاه پكن به مسكو به عنوان يك منبع انرژي قابل اعتماد شده است. در حاليكه آمريكا مي توانست يك منبع بسيار اميدوار كننده گازرساني براي چين باشد، جنگ تجاري بين واشنگتن و پكن از ماه مي 2019 موجب شده تا واردات گاز مايع (LNG) چين از ايالات متحده متوقف گردد. نتيجه تحريم هاي تهاجمي عليه روسيه از سوي دونالد ترامپ رئيس جمهور ايالات متحده همزمان با پيشبرد يك جنگ تجاري بسيار تهاجمي عليه چين اين بوده كه روسيه و چين در بسياري از جبهه ها بسيار نزديك تر شده اند كه اين خط لوله نمونه بارز روابط عميق تر ميان پكن و مسكو است. مشاركت در پروژه هاي انرژي منحصر به قدرت سيبري نبوده و پكن با سرمايه گذاري ها و فناوري هاي ارائه شده در تكميل پروژه يامال در قطب شمال” LNG Yamal  “نشان داده كه شريك برجسته اي براي مسكو در توسعه منابع قطب شمال است. شركت هاي چيني با بي اعتنايي به تحريم هاي آمريكايي و اروپايي به بخش انرژي روسيه وارد شده اند. 

زبيگنيو برژينسكي به دولت ايالات متحده نسبت به تهديد بزرگي كه توسط اتحاد استراتژيك بين چين و روسيه به وجود آمده، هشدار داده بود.

قابل ذكر است كه اگر بتوان گفت پكن و مسكو در برابر مداخلات واشنگتن و ديگران كنار هم خواهند ايستاد، اما بايد توجه داشت كه در طولاني مدت پكن تنها مشتري اين خط لوله گاز ارزان مي تواند روسيه را تحت فشار كاهش قيمت گاز قرار دهد.

در مجموع موقعيت روسيه در تامين گاز جهاني هرگز تا اين اندازه غالب نبوده و اين موقعيت ممتاز به روسيه اين قدرت را مي دهد تا هيچ درنگي در استفاده از آن در راستاي دستيابي به اهداف ژئوپليتيكي و استراتژيكش ننمايد. به نظر ميرسد خط لوله "قدرت سيبري" مي تواند آغازي براي دوران جديد ژئوپليتيك گاز طبيعي باشد.