عبور برجام از گذرگاه توافقات سياسي ديپلمات‌ها و ورود دوباره فعالان عرصه كسب و كار به بازارهاي بين‌الملل؛ از يكسو دريچه‌هاي جديدي از بازار را به روي كارآفرينان و صاحبان صنايع مي‌گشايد اما از سويي ديگر الزامات و نيازمندي‌هايي دارد كه بي‌توجهي نسبت به آنها باعث از بين رفتن فرصت‌هاي استثنايي به‌وجود آمده مي‌شود. دوري 12 ساله توليدكنندگان قير از بازارهاي بين‌المللي و حضور آنان در تعداد محدودي از كشورهاي آسيايي و آفريقايي، باعث شده دانش و معلومات صاحبان كسب و كار از اقتضائات و الزامات كارآمدي در بازارهاي جهاني فاصله گرفته و خود را با بازارهاي ناكارآمدي كه بعضا با بيماري‌هايي نظير انحصار و فقدان كيفيت رقابتي دست به گريبان است، همسو كرده است.
ارائه محصولات و خدمات، با كيفيت و قيمت مورد انتظار مشتريان و برآورده ساختن و همسو‌سازي ساختارها و فرآيندهاي توليدي در سطح كلان و در سطح بنگاه، با توقعات بازار، از مقدمات ضروري و اجتناب‌ناپذير حضور پايدار در بازارهاي بين‌المللي است. در حوزه صادرات قير، با توجه به نقش و جايگاه استراتژيك ايران در بازارهاي خارجي؛ عرضه محصولات در سطح كيفي پايين و صرفا با هدف كاهش بهاي تمام شده و دستيابي به هدف قيمت رقابتي، باعث صدمات جبران‌ناپذيري به برند محصولات صادراتي كشور خواهد شد. در شرايط كنوني و با توجه به سياست‌گذاري‌هاي انجام شده در حوزه خوراك و مواد اوليه؛ توليدكنندگان قير، به منظور دستيابي به قيمت رقابتي در بازارهاي هدف صادراتي، به ناچار مجبور به استفاده از خوراك نامرغوب وارداتي، از كشورهاي همسايه شده‌اند. اين امر از يكسو باعث رونق واردات خوراك از كشورهاي ديگر و از سوي ديگر منجر به خروج فرآورده‌هاي توليدي پالايشگاه‌هاي كشور از عرصه رقابت مي‌شود.
تصميم اخير كارگروه قيمت‌گذاري، در كاهش 50 دلاري وكيوم باتوم– ماده اوليه تشكيل‌دهنده قير- توليدي پالايشگاه‌هاي كشور، اگرچه با تاخير انجام شد و منجر به از دست رفتن تعدادي از بازارهاي صادراتي شد، ليكن مي‌توان آن را اقدامي مثبت در جهت تعديل موانع حضور در بازارهاي جهاني تلقي كرد. نكته حائز اهميت ديگر در رفع موانع توسعه صادرات قير، ضرورت به‌كارگيري همه ظرفيت‌هاي توليدي پالايشگاه‌هاي كشور در عرصه صادرات است. در شرايط كنوني به دليل بي‌توجهي به پارامتر كيفيت در قيمت‌گذاري وكيوم باتوم توليدي پالايشگاه‌هاي كشور، خوراك توليدي پالايشگاه‌هاي بندرعباس و شيراز كه از لحاظ شاخص‌هاي كيفي در سطح بسيار بالاتري از ساير پالايشگاه‌ها است و براي تبديل شدن به قير نيازمند فرآوري كمتري است، با اختلاف پنج درصدي نسبت به پالايشگاه‌هاي اصفهان، تهران و تبريز قيمت‌گذاري مي‌شود در حالي‌كه اين تفاوت قيمت با توجه به فاصله قابل ملاحظه كيفيتي اين دو محصول، بسيار ناچيز است و عملا منجر به خروج اين پالايشگاه‌ها از عرصه رقابت بازارهاي بين‌المللي شده است.علي‌ايحال به نظر مي‌رسد با توجه به شواهد اخير در زمينه واقع‌گرايي در اخذ تصميمات استراتژيك در حوزه قيمت‌گذاري؛ در صورت توجه كافي به رفع موانع، چشم‌انداز روشني در عرصه صادرات فرآورده‌هاي نفتي پيش روي كشور باشد.
دكتر محسن ورزشكار
كارشناس حوزه انرژي و مدرس دانشگاه