نفت از ابتداي كشف به علت مايع بودن، فراواني منابع و سهولت حمل و نقل به‌عنوان مهم ترين منبع انرژي در جهان مطرح شد. رشد تكنولوژي عطش استفاده از انرژي را روزافزون ساخته، و بالطبع اين نفت بود كه مي‌توانست چرخ صنعت و زندگي بهتر را بچرخاند. از حمل و نقل تا گرمايش و سرمايش، توليد و انرژي الكتريكي همه وابسته به نفت شدند. همين موضوع باعث افزايش مصرف نفت و گاز در جهان شد و تا امروز اين مصرف روبه افزايش بوده است. رشد قابل ملاحظه جمعيت جهان نيز بر مصرف نفت كاملا تاثير‌گذار بوده است.


پيش از اين به نظر مي‌رسيد كه زندگي بشر با اتمام نفت در چند دهه آينده با مشكلات اساسي روبه‌رو‌ خواهد شد اما روند توسعه تكنولوژي در زمينه انرژي‌هاي پاك و تجديدپذير، اين پيش بيني‌ها را به چالش مي‌كشد. همچنين مشكلات محيط زيستي و بهداشتي در مصرف نفت و فرآورده‌هاي نفتي يكي از دلايلي است كه جهان را به مصرف كمتر نفت تشويق مي‌كند. اوپك، شركت آمريكايي اكسون موبيل و برخي موسسات معروف جهاني پيش‌بيني افزايش مصرف نفت و گاز را براي چند دهه ديگر در جهان دارند. اما نويسنده به ادله مختلف كه در ادامه ذكر خواهد شد معتقد است كه قبل از به پايان رسيدن نفت در جهان مصرف آن بسيار كاهش خواهد يافت و پيش از آنكه چاه‌هاي نفت خالي شوند، توليدكنندگان به علت به صرفه نبودن، توليد خود را متوقف يا كاهش مي‌دهند. اگرچه ممكن است كه تا چند سال آينده مصرف نفت با افزايش همراه باشد اما در دراز مدت با توجه به رشد تكنولوژي و مسائل زيست‌محيطي، با كاهش مواجه مي‌شود.

هم اكنون يعني در سال 2015 توليد جهاني نفت خام حدود 93 ميليون بشكه در روز است كه اين ميزان بالاترين ركورد در تاريخ توليد نفت است. سه كشور بزرگ توليدكننده نفت روي هم حدود 33 ميليون بشكه نفت در روز توليد مي‌كنند. آمريكا، عربستان و روسيه هر كدام تقريبا روزانه 10 ميليون بشكه توليد دارند. از نظر مصرف نفت، آمريكا با فاصله زيادي از ديگر كشورها روزانه حدود 20 ميليون بشكه نفت مصرف مي‌كند. طبيعي است هر‌گونه تغيير در ميزان مصرف اين كشور در قيمت و توليد نفت جهان تاثير بسزايي دارد. اين كشور به تنهايي از اتحاديه اروپا بيشتر نفت مصرف مي‌كند. رتبه دوم مصرف نفت در جهان متعلق به چين است كه حدود 10 ميليون بشكه در روز است. اين دو كشور تقريبايك سوم نفت توليدي جهان را مي‌بلعند. بر اساس پيش بيني اوپك مصرف نفت در سال 2040 به 110 ميليون بشكه در روز خواهد رسيد. شركت اكسون موبيل نيز تقريبا افزايشي معادل 25 درصد براي سال 2040 نسبت به سال 2015 در نظر گرفته است. با توجه به مواردي كه در ذيل به آن اشاره مي‌شود، نويسنده دلايل خود را مبني بر كاهش قابل ملاحظه مصرف نفت در دراز مدت تبيين مي‌كند.

1- انرژي‌هاي تجديد پذير

انرژي‌هاي تجديدپذير يا انرژي‌هاي پاك در واقع انرژي‌هايي است كه آلودگي محيط زيستي ندارند يا آلودگي آنها بسيار كم (به‌جز زيست توده) است. در يك نگاه اين نوع انرژي از سوخت‌هاي غير فسيلي به دست مي‌آيد. انرژي خورشيدي، انرژي برق_ آبي، زمين گرمايي، باد، زيست توده (بيوماس) و جزر و مد از انواع انرژي‌هايي است كه درحال حاضر مورد استفاده قرار مي‌گيرد. با توجه به نمودار همراه روند استفاده از انرژي‌هاي تجديد پذير رشد بالايي داشته است. به نحوي كه در 13 سال 7 برابر شده است. بهره‌برداري از انرژي خورشيدي و انرژي باد طي اين ساليان رشد زيادي داشته است. روند بهره برداري روز افزون به همراه توسعه علم و تكنولوژي بي‌شك آينده را از سلطه نفت خارج مي‌كند. به‌عنوان نمونه در چين كه دومين مصرف‌كننده نفت جهان است؛ بزرگ‌ترين نيروگاه فتوولتائيك در ايالت جين چانگ در ماه اوت سال 2013 به شبكه متصل شد. اين نيروگاه در مساحتى به وسعت 48 كيلومتر مربع و با سرمايه گذارى 2 ميليارد يوآن تاسيس شد كه سالانه به‌طور متوسط 300 ميليون كيلووات ساعت برق توليد مي‌كند. از آنجا كه صنعت فتوولتائيك چين بزرگ‌ترين‌ صنعت در نوع خود در جهان است، ظرفيت هاى بسيارى را توليد كرده لذا قادر است ماژول‌ها و اينورتورهاى ارزان را به سراسر جهان ارسال كند.

بر اساس جزئياتى كه از گزارش Bloomberg New Energy Finance در سراسر جهان استخراج شده است، سرمايه گذارى جهانى در حوزه انرژي‌هاى پاك در سال 2014 بسيار قوى بوده است. در حالي كه در خلال سال‌هاي 2004 تا 2014 جهان شاهد بيكاري و ركود اقتصادي بالايي بوده ولي سرمايه‌گذاري در انرژي‌هاي پاك در طول 10 سال 5 برابر شده است و از 60 ميليارد دلار در سال 2004 به 310 ميليارد دلار در سال 2014 رسيده است. حركت سياسى ايالات متحده آمريكا به‌عنوان بزرگ ترين مصرف‌كننده نفت دنيا به سمت ايجاد يك اقتصاد جهانى كه به‌طور فزاينده‌اى به سمت يكپارچه سازى انرژي‌هاي نو است، حاكى از رشد خوب سرمايه گذارى در انرژي‌هاي پاك است. براى مثال در سال 2014 ايالات متحده آمريكا و چين كه دو اقتصاد بزرگ جهان هستند توافق نامه اى را امضا كردند كه در آن هر دو كشور متعهد شدند تا استفاده و توليد انرژي‌هاي تجديدپذير را سرعت بخشند. پيشنهاد آژانس حفاظت از محيط زيست براى اولين بار مبنى بر داشتن نيروگاه هاى پاك بود كه مي‌تواند از انتشار كربن نيروگاه‌هاى موجود جلوگيرى كند، يكى ديگر از پيشرفت‌هاي سياسى اميدوار كننده انرژى پاك است. بنا به پيش بيني‌هاي انجام شده توسط انجمن جهانى انرژى بادى، ظرفيت اضافه شده سالانه برق بادى در جهان در سال 2016 به 60 گيگاوات خواهد رسيد كه 29 گيگاوات آن مربوط به آسيا است.

طبق گزارش اين انجمن، چين در بين كشورهاى آسيايى محرك اصلى در جهت رسيدن به هدف 200 گيگاوات تا سال2020 است. در سال 2014، اين كشور 23 گيگاوات به ظرفيت توليد برق بادى اضافه كرد و ظرفيت تجمعى كل آن را از مرز 114 گيگاوات گذراند. تجارب مثبت كشورها به دنبال يكپارچه‌سازى انرژي‌هاى پاك، اثبات عملى بودن ارتقاي انرژى‌هاى تجديدپذير و همچنين ايجاد انگيزه براى ساير كشورها است. براى مثال آلمان با برق‌رسانى به مناطق دور از دسترس به‌وسيله انرژي‌هاي نو، نشان داده است كه فعالانه به دنبال يكپارچه‌سازى انرژي‌هاي تجديدپذير بوده و منافع اقتصادى اين كار را نيز تجربه كرده است. علاوه بر بهبود قابليت اطمينان شبكه، اين كشور در اشتغالزايى و بهبود شرايط اقتصادى نيز پيشرفت داشته است. دانمارك نيز به تازگى در يك رتبه بندى به‌عنوان رتبه اول كسب و كار شناخته شده كه به‌صورت فعالانه در بخش برق به انرژي‌هاي پاك رو آورده است، به‌طورى كه انرژى بادى 30 درصد از برق شبكه اين كشور را فراهم مي‌كند. هرچه كشورهاى بيشترى انرژي‌هاي پاك را اضافه كنند براى داشتن اقتصادى قوى بايد سرمايه‌گذارى در انرژي‌هاي پاك رشد يابد.

سوئد هم‌اكنون حدود دو سوم برق خود را از انرژي‌هاي تجديد‌پذير تامين مي‌كند. اين كشور بر اساس برنامه هايش تا سال 2020 تمام نيروگاه‌هاي فسيلي خود را تعطيل خواهد كرد. در آمريكا نيز دپارتمان انرژي اين كشور، پيش‌بيني كرده تا بر اساس برنامه‌اي تمام خودروهاي اين كشور تا سال 2050 از سوخت‌هاي فسيلي پاك باشند. همچنين بر اساس يك برنامه در ايالت كاليفرنيا تا سال 2030 استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير به 50 درصد خواهد رسيد. روزنامه گاردين معتقد است كه اروپا تا سال 2050 حدود 80 درصد انرژي خود را از انرژي‌هاي تجديد‌پذير تامين مي‌كند. بر اساس همين پيش بيني انگلستان تا سال 2030 بيش از 90 درصد از برق خود را از انرژي‌هاي تجديد‌پذير به دست مي‌آورد. به گزارش Energy report آمريكا تا سال 2035 حدود 80 درصد برق خود را از انرژي‌هاي پاك تامين مي‌كند.

2- خودروهاي برقي و هيبريدي

با توجه به اينكه بيشترين مصرف نفت جهان در بخش حمل و نقل و به خصوص خودروها است؛ كاهش مصرف اين بخش تاثير مهمي در مصرف نفت در جهان دارد. در 9 ماه نخست سال گذشته در مجموع 42500 خودروي برقي در چين فروخته شد و اين ميزان 33/ 0 درصد كل بازار خودرو چين را تشكيل مي‌دهد؛ اما چين اخيرا اقداماتي براي تشويق مصرف‌كنندگان به خريد خودروهاي برقي انجام داده است: معافيت مالياتي، يارانه خريد خودرو و الزام نهادهاي دولتي به خريد اين‌گونه خودروها برخي از اين اقدامات هستند. اين اقدامات موثر بوده و ميزان فروش خودروهاي برقي در اين كشور به سرعت در حال افزايش است. در آمريكاي شمالي و اروپا خودروسازهاي بزرگ يعني نيسان، تويوتا، جنرال موتورز و فورد فروشندگان اصلي خودروهاي برقي هستند در حالي كه در چين خودروسازهاي داخلي فروشندگان اصلي اين‌گونه خودروها هستند. در بين تمام بازارهاي بزرگ خودروي جهان، چين بهترين شرايط را براي خودروهاي برقي دارد.

در نمودار همراه كه بر اساس برخي پيش‌بيني‌ها تهيه شده تا چند سال آينده رشد بسيار سريع خودروهاي هيبريدي و تمام برقي ديده مي‌شود. هم‌اكنون تقريبا تمام شركت‌هاي بزرگ خودرو‌سازي خط توليد خودروهاي هيبريدي دارند. اين خودروها مصرف بنزين كمتري نسبت به خودروهاي معمولي دارند. بسياري از خودروهاي هيبريدي مصرفي كمتر از 5 ليتر در هر صد كيلومتر دارند كه حدود 30 درصد كمتر از خودروهاي معمولي است. مشكل اصلي در خودروهاي تمام برقي باطري‌هاي آن است. وزن زياد باطري و خالي شدن سريع آن و همچنين زمان زياد براي شارژ، از مشكلات فعلي اين خودروها است. اما با توسعه تكنولوژي، اين مشكلات در آينده رفع مي‌شود. تحقيقات زيادي روي باطري‌هاي خودرو در حال انجام است؛ از جمله شركت IBM باطري خواهد ساخت كه با يك بار شارژ تا 800 كيلومتر نياز به شارژ ندارد. يا اخيرا باطري‌هاي آلومينيومي در حال تست است كه با يك بار شارژ، خودرو تا 1700 كيلومتر را مي‌پيمايد. برخي از كشورها معافيت‌هاي مالياتي براي واردات يا توليد خودروهاي برقي و هيبريدي قائل شده‌اند كه مصرف اين خودروها را روز‌افزون كرده است. خصوصا در دو كشور پر‌مصرف آمريكا و چين اين معافيت‌هاي مالياتي قابل توجه است.

3- رشد سريع تكنولوژي

يكي از نكات مهمي كه برخي نهادهاي نفتي مثل اوپك از آن غفلت كرده‌اند؛ رشد تكنولوژي در آينده است. زماني قيمت ماژول‌هاي فتوولتائيك در سال 1980 برابر 30 دلار بود كه اين قيمت در سال 2013 به 30 سنت كاهش پيدا كرده است. هم‌اكنون كشور چين ماژول‌هاي فتوولتائيك را با حجم بالا و قيمت نازل توليد مي‌كند. استفاده از انرژي خورشيدي در منازل رو به افزايش است و دولت‌ها در اين‌باره يارانه پرداخت مي‌كنند. حتي در كشور خودمان كه صادركننده نفت است، بسياري از چراغ‌هاي معابر و راهنمايي با انرژي خورشيدي كار مي‌كند.