مخازن هيدروكربوري مشترك
كشور ما با كشورهاي همسايه يعني عراق، كويت، عربستان، قطر، امارات و عمان داراي مخازن اشتراكي است. حداقل 15 مخزن در اين ارتباط وجود دارند. اين در حالي است كه امكان مشترك بودن تعدادي ديگر از مخازن در هاله‌اي از ابهام واقع شده است. مخازن مشترك خشكي ايران با كشور عراق مي‌باشد. در طول مرز مشترك ايران و عراق 5 مخزن نفتي نفت شهر (سابقاً نفت شاه)، دهلران، پايدار غرب، آزادگان و يادآوران (سابقاً حسينيه ـ كوشك) وجود دارد. هم اكنون ميادين دهلران، پايدار غرب و نفت شهر در حال توليد بوده و دو ميدان يادآوران و آزادگان نيز در مراحل مختلف توسعه قرار دارند. ادامه ميدان نفت شهر در عراق با نام ميدان «نفت‌خانه» معروف است. ميادين آزادگان و يادآوران به ترتيب در مجاورت ميادين «مجنون» و «سنباد» عراق واقع شده‌اند ولي در مورد ارتباط (ساختماني و پيوستگي مخزني) اين ميادين اطلاعي در دسترس نيست.
10 ميدان باقي‌مانده آبي با كشورهاي همسايه خليج‌فارس مشترك هستند. ميدان گازي آرش تنها ميدان مشترك ايران با كشور كويت در آبهاي خليج‌فارس است. به نظر مي‌رسد كه ادامه اين ميدان در آبهاي كويت با ميدان «دورا» در ارتباط باشد. ميادين نفتي اسفنديار، فروزان، فرزاد (A) و فرزاد (B) با كشور عربستان مشترك مي‌باشد. ميدان نفتي اسفنديار در آبهاي عربستان به ميدان «لولو» تبديل مي‌گردد. بخش عربستاني ميدان فروزان نيز در اين كشور با نام ميدان «مرجان» شناخته مي‌شود. ميادين فرزاد (A) و (B) گاهي با نامهاي ميادين فارسي (A) و (B) نيز از آنها ياد مي‌شود. بخش خارجي ميدان فرزاد (A) در عربستان با نام ميدان «حصبه» شهرت يافته است. تاكنون مخزن مشتركي بين ايران و بحرين در آبهاي خليج‌فارس كشف و گزارش نشده است. ميدان گازي فوق عظيم پارس جنوبي كه در ادامه به ميدان شمال تبديل مي‌شود با كشور قطر مشترك مي‌باشد. اين ميدان بزرگترين و مهمترين ميادين اشتراكي ايران و دنيا است. ميادين نفتي بلال، رشادت ايران و الخليج قطر بسيار نزديك به خط مرزي مي‌باشد ولي از ادامه ساختارهاي اين مخازن در كشور مقابل اطلاع معتبري در دسترس نيست. مخازن سلمان، فرزام، نصرت از مخازن مشترك ايران با امارات متحده عربي است كه اين ميادين در كشور همسايه به ترتيب با نامهاي «ابولبخوش»، «فلاح» و «فاتح» شناخته شده‌اند. امكان مشترك بودن مخازن دنا، اسفند، مبارك و صالح جنوبي با اين كشور نيز وجود دارد. بزرگترين ميدان گازي مشترك دنيا (پارس جنوبي ـ شمال قطر) در بخش قطري 20 سال زودتر از بخش ايراني اكتشاف و به بهره‌برداري رسيده است. همچنين در حال حاضر امارات متحد عربي از ميدان مشترك سلمان و عربستان از ميدان مشترك فروزان بيش از دو برابر ايران برداشت مي‌كنند. از سوي ديگر، برداشت يك جانبه از ميدان‌هاي مشترك، افت فشار را در بخش بهره‌برداري شده كاهش و در نتيجه، منابع نفت و گاز را به سوي ديگر سوق مي دهد. ضمن اين كه اين پديده (مهاجرت) سبب مي‌شود كشوري كه در حال بهره‌برداري يك جانبه است، از سهم بيشتري بهره‌مند شود. جبران انرژي از دست رفته نيز، هزينه‌هاي مضاعفي را در زمينه اعمال روشهاي افزايش مجدد توليد از جمله تزريق آب، گاز، فرآوري مصنوعي و ... در پي خواهد داشت. اينها همه اهميت شناخت، مطالعه و توسعه ميادين مرزي را نشان مي‌دهد.
شرح مختصري در مورد مخازن مشترك
1) ميدان نفتي نفت شهر
ميدان نفتي نفت شهر در فاصله 100 كيلومتر شمال غربي ايلام و 230 كيلومتري جنوب غربي كرمانشاه واقع است. اين ميدان در سال 1923 در تاقديس نفت شهر كشف گرديد. ميدان نفت خانه بخش عراقي ميدان نفت شهر، در سال 1927 توسط شركت نفت انگليسي و عراق كشف شد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي به «ميدان نفتي نفت شهر» تغيير نام يافت. تنها ميدان نفتي در حال توليد استان كرمانشاه داراي 692 ميليون بشكه نفت و كلاهك گازي است.
2) ميدان نفتي دهلران
ميدان دهلران در سال 1351 كشف شد. ميزان نفت خام در جاي اوليه اين ميدان 4212 ميليون بشكه است كه 635 ميليون آن را مي توان برداشت كرد. همچنين اين ميدان داراي كلاهك گازي مي‌باشد. در طول جنگ تحميلي چاههاي اين ميدان به آتش كشيده و توليد از آنها متوقف شد. از ميدان نفتي دهلران تا سال 1370 حدود 12 ميليون بشكه نفت برداشت شده است.
3) ميدان نفتي پايدار غربي
اين ميدان در سال 1359 كشف شد. نفت ميدان پايدار غرب از نوع سنگين است و فشار طبيعي مخازن به تنهايي پاسخگوي استمرار توليد نفت نيست. از اين رو وجود تلمبه‌هاي نفت بر سر چاه‌ها ضروري است.
4) ميدان آزادگان (آزادگان شمالي و جنوبي)
ميدان عظيم نفتي آزادگان يكي از بزرگترين ميدان نفتي ايران و جهان است كه در سال 1376 كشف شده است. در 80 كيلومتري غرب اهواز در منطقه دشت آزادگان واقع است. ميدان نفتي آزادگان به دو بخش شمالي و جنوبي تقسيم مي‌شود (البته به نظر شركت گازپروم نفت ميدان آزادگان يك ميدان واحد است). ميدان نفتي آزادگان شمالي در 120 كيلومتري غرب اهواز، منطقه مرزي بين ايران و عراق واقع شده است. اين ميدان در حدود 5008 ميليون بشكه نفت دارد.
5) ميدان نفتي يادآوران (يا مخازن حسينيه/ كوشك سابق)
ميدان يادآوران از تركيب دو ميدان يا تاقديس حسينيه و كوشك تشكيل شده است. تاقديس حسينيه در ناحيه دزفول شمالي در مجاورت و به موازات خط مرزي و مشترك بين ايران و عراق و چاه حسينيه به فاصله 21 كيلومتري شمال غربي چاه دارخوين 2 و حدود 43/5 كيلومتري شمال غرب چاه خرمشهر 1 و حدود 30 كيلومتري جنوب چاه كوشك 1 واقع شده است. در سال 81 ميدان نفتي حسينيه با 1/5 ميليارد بشكه ذخاير تثبيت شد و با ادامه اكتشاف مشخص شد كه فاصله بين دو ميدان نفتي كوشك و حسينيه نيز مخزن نفت است. بينابين ميادين كوشك و حسينيه فاصله‌اي است كه ظاهراً محل مخزن جديد است. مجموع ميادين كوشك و حسينيه و حد فاصل تازه كشف شده بين اين دو ميدان به نام «يادآوران» تغيير نام داد.
6) ميدان گازي/ نفتي آرش
اين ميدان مشترك در بين ايران و كويت در سال 1379 كشف شد. ميدان نفتي و گازي آرش با نفت خام در جاي اوليه 457 ميليون بشكه در سازند گدوان و گاز در جاي اوليه 22/5 ميليارد متر مكعب و 83/6 ميليون بشكه ميعانات گازي در سازند فهليان است. به نظر مي‌رسد بخشهايي از اين ميدان در آبهاي عربستان مشترك است.
7) ميدان نفتي اسفنديار: ميدان ياد شده در سال 1345 در تاقديس اسفنديار كشف شد. ميدان اسفنديار مشترك با عربستان داراي 532 ميليون بشكه نفت خام درجا است.
8) ميدان فروزان
ميدان نفتي فروزان كه قبل از انقلاب به نام فريدون خوانده مي‌شد، يكي از مياديني است كه توسط شركت نفت پان آمريكن در سال 1966 در آبهاي فلات قاره ايران كشف شد. اين ميدان 2309 ميليون بشكه نفت خام درجا دارد.
9) ميادين گازي فرزاد A و B
اين ميادين از ميادين كوچك گازي ايراني در نزديكي هم (جزيره فارسي) بلوك اكتشافي فارسي هستند. در ميدان گازي فرزاد Bتاكنون دو چاه توليدي حفر شده است. ميدان گازي فرزاد B با ذخيره درجاي حدود 12/5 تريليون فوت مكعب گاز طبيعي دارد. بخش بسيار ناچيزي از ساختمان فرزاد A حصبه در قسمت ايراني مي‌باشد. در حالي كه بخش اعظم ساختمان فرزاد B در آبهاي ايران واقع شده است.
10) ميدان گازي/ نفتي پارس جنوبي
بزرگترين ساختمان حاوي گاز در دنيا يعني ميادين پارس جنوبي ـ شمال قطر در بين ايران و قطر مشترك هستند. مهمترين ميدان گازي دريائي كشور داراي 13130 ميليارد متر مكعب گاز درجا است. هم اكنون 28 تريليون متر مكعب گاز درجا در كشور وجود دارد كه نزديك به 50 درصد از ذخاير گازي كشور (8 درصد كل مخازن گازي دنيا) تنها در ميدان پارس جنوبي قرار دارد. اين ميدان همچنين داراي ميعانات گازي درجاي معادل 18 هزار ميليون بشكه است.
11) ميدان نفتي/ گازي سلمان
ميدان سلمان (ساسان سابق) در سال 1344 (1965) در خليج‌فارس و منطقه لاوان كشف شد. ذخيره نفت خام ميدان سلمان 4073 ميليون بشكه و گاز 183/5 ميليون متر مكعب گاز درجا است. اين ميدان نخستين ميداني است كه به وسيله شركت نفت لاوان (LAPCO) در آبهاي فلات قاره ايران كشف شد و با ميدان نفتي ابوالبخوش ابوظبي مشترك است.
12) ميدان نفتي فرزام
ميدان فرزام بخش بسيار كوچكي از ميدان فلاح امارات متحده عربي است كه در آبهاي ايران (ناحيه سيري) واقع شده است.
13) ميدان نفتي نصرت
ميدان نصرت در سال 1340 در ناحيه سيري كشف شد. مقدار نفت درجاي اين ميدان 188 ميليون بشكه مي‌باشد.
14) ميدان گازي هنگام
تنها ميدان مشترك ايران با كشور عمان ميدان هنگام است. اين ميدان در سال 1354 كشف گرديد. گاز درجايي برابر با حجم 22/4 ميليارد متر مكعب در اين ميدان وجود دارد.
منبع: نشريه شاهد جوان- ش 55