1- منابع معدني وصنعت معدن چين / ويژگي ها ووضعيت توزيع (پراكندگي) منابع معدني.
آمار حاكي از آن است كه تا پايان سال 2005، تعداد 157 منبع معدني مختلف با ذخاير مشخص درچين كشف شده است كه از ميان آنها 9 مورد منابع معدني انرژي ، 54 مورد منابع معدني فلزي ، 91 مورد منابع معدني غيرفلزي وهمچنين مقاديري منابع گاز وآب بوده است.A - ويژگي هاي منابع معدني چين / منابع معدني انرژيگرچه چين به لحاظ منابع معدني انرژي داراي ذخاير نسبتاٌ مطلوبي است ، اما ساختار انواع اين منابع رضايتبخش ودرحد كافي نمي باشد.براين اساس براي نمونه منابع ذغال سنگ دراين كشور بسيار زياد بوده، اما منابع گاز ونفت چين سهم كمي از منابع انرژي را به خود اختصاص داده اند.
ازجمله ديگر ويژگي هاي منابع ذغال سنگ اين است كه به لحاظ ذخاير بسار فراوان است واز نظر انواع نيز داراي گوناگوني زيادي است ولي بعضاٌ فقط كمي از ذخاير ذغال سنگ چين داراي كيفيت بالا است وذخاير ذغال سنگ كك و ذغال سنگ خشك كيفي نيز در اين كشور چندان زياد نمي باشد.
ازسوي ديگر منابع ذغال سنگ درچين پراكندگي خاص خود را دارد، درحالي كه نواحي غربي وشمالي كشور داراي ذخاير غني ذغال سنگ هستند، مناطق شرقي وجنوبي با كمبود اين انرژي مواجه اند. شمار كمي از معادن ذغال سنگ درسطح زمين قرار دارند كه ذغال سنگ آنها از نوع ذغال چوبي است و تعدادي از آنها نيز داراي مواد معدني مختلف هستند.منابع نفت وگاز چين داراي ويژگي هاي خاص خود است. ذخاير نفت زياد است به گونه اي كه چين با داشتن بيش از 15 ميليارد تن ذخيره نفت قابل اكتشاف جزو 10 كشور برتر نفتي جهان قرار دارد، اما نرخ ذخاير ثابت آن پايين است. ذخاير نفت ساحلي آن تنها يك پنجم از مجموع نفت كشور را شامل مي شود و ذخاير ثابت غيرساحلي (دور از ساحل دريا) حتي كمتر از اين ميزان است.به لحاظ توزيع و پراكندگي منابع نفتي نيز مي توان گفت كه 73 درصد از مجموع منابع نفتي چين در 14 حوضه نفتي با وسعتي به ميزان 100 هزار كيلومتر مربع و 50 درصد از منابع گاز طبيعي نيز در مناطق غربي ومركزي چين واقع شده است.همچنين منابع نفت وگاز طبيعي چين دراعماق زمين قرار دارد وشرايط جغرافيايي براي اكتشاف واستخراج آن بسيار پيچيده است. چين كماكان به لحاظ منابع معدني چون منابع سنگي نفت زا و منابع حرارتي زميني ديگر كشور غني محسوب مي شود.

B - منابع معدني فلزي چين از جمله كشورهاي غني در زمينه منابع معدني فلزي محسوب مي شود وكم وبيش داراي همه نوع منبع معدني فلزي است كه تاكنون درجهان كشف شده است. از جمله آنها مي توان به تنگستن، قلع، تانتالوم و تيتانيوم اشاره كرد كه چين بزرگترين منابع آن را در جهان دراختيار دارد.
به لحاظ منابع فلزي چون واناديو، نيوبيوم وليتيم چين دومين كشور غني جهان است . منابع روي آن در رتبه چهارم است و از نظر آهن، طلا، نقره وسرب داراي پمجمين منابع بزرگ جهان است.
منابع معدني فلزي چين داراي پراكندگي خاص خود است. براي نمونه ذخاير آهن عمدتاٍ در سه منطقه آنشان- بن شي ( استان ليائونيگ - شمال شرق )، استان خدبي در شمال و استان شن سي ؛ ذخاير باكسيت دراستان هاي شن سي، خه نان ، گويجو و گوانگ شي، ذخاير تنگستن در استان هاي جيانگ شي ، هونان، گوانگ دونگ وذخاير قلع در استان هاي يون نان، گوانگ دونگ، هونان و گوانگ شي واقع است.
برخي از منابع معدني فلزي چون تنگستن و قلع، داراي ذخاير بسيار بالا وكيفيت قابل رقابت در بازارهاي جهان است. با اين حال برخي از منابع معدني فلزي اين كشور چون آهن ، آلومينيوم ومس آن داراي كيفيت پايين وكم محصول است وبه همين ديلي ذوب آن نيز مشكل بوده وكم سود است . بيشتر ذخاير معدني فلزي در چين داراي اندازه (سايز) كوچك ومتوسط است ومقدار ذخاير بزرگ بسيار كم مي باشد.
C - منابع معدني غيرفلزي چين از جمله كشورهاي معدود جهان است كه داراي منابع گوناگون غيرفلزي است . درزمان حاضر بيش از پنج هزار حوزه توليد منابع معدني غيرفلزي با ذخاير ثابت در چين وجود دارد. كه از جمله آنها مي توان به ذخاير منگنز، گرافيت، طلق و تعدادي ماده معدني ديگر اشاره كرد كه چين بزرگترين ذخاير آ« درجهان را در اختيار دارد ويا از وضعيت خوبي در زمينه غني بودن اين معادن در جهان قرار دارد. برخي از منابع معدني سنگ طبيعي اين كشور جهان مرمر و گرانيت نيز بسيار غني وداراي كيفيت بالا است. دخاير سيلويت و بورون Boron چين معدود است.

D - منابع گاز وآب، منابع آب زيرزميني طبيعي ثابت چين سالانه 870 ميليارد مترمكعب است كه از اين مبان 290 ميليارد متر مكعب قابل بهره برداري است. ذخاير آب شور زير زميني چين حدود 20 ميليارد متر مكعب درسال است.منابع آب زيرزميني چين پراكندگي زيادي ندارد. به گونه اي كه مناطق جنوبي پرآب و مناطق غربي وشمالي كم آب محسوب شوند. نمونه هاي آبهاي زيرزميني چين به لحاظ جغرافيايي تفاوت هاي زيادي دارد . شمال چين ومناطق جنوب غربي داراي منابع آبي متفاوت هستند.
2) پراكندگي منابع معدني چين
منابع معدني چين درهمه استانها، مناطق خودمختار، شهرها و بخش هاي چين پراكنده است وانواع پراكندگي باتوجه به موقعيت جغرافيايي منطقه وشرايط معدني متغير بوده وگونه گوني منابع معدني به لحاظ كيفي نيز وميزان منابع معدني متفاوت است . بنابراين منابع معدني چين در نواحي شرقي غربي و مركزي داراي ويژگيهاي غيريكسان است.
A- نواحي شرقي
نواحي شرقي چين عمدتاٌ در حاشيه ودرامتداد رودخانه هاي اصلي چين قرار گرفته اند وداراي پوشش گياهي خوبي بوده وتپه هاي اين نواحي را از يكديگر جدا مي سازد.اين نواحي داراي شبكه هاي آبي و رودخانه هاي مناسب بوده وبه دريا نزديك هستند وبه همين دليل شرايط حمل ونقل آنها مناسب مي باشد.مناطق شرقي چين ازجمله نواحي پيشرو دراجراي سياست اصلاحات ودرهاي باز به حساب مي آيند، داراي توسعه اقتصادي مطلوب بوده واز لحاظ علمي / فني و اقتصادي مزيت هاي زيادي دارند اين مناطق درعين حال به لحاظ توليد و دارابودن صنايع معدني خام وضعيت مطلوبي دارند به گونه اي كه ميزان توليد ذغال سنگ خام نواحي شرقي چين 23 درصد از مجموعه ملي، نفت خام 42 درصد، نيروي برق 49 درصد، فولاد 58 درصد، سود سوزآور 64 درصد و كود شيميايي 42 درصد مي باشد. با اين وضع كمبود منابع يكي از موانع توسعه اقتصادي بيشتر نواحي شرقي چين محسوب مي شود اين نواحي به لحاظ منابع معدني به ويژه منابع انرژي با كمبود مواجه اند براي نمونه ميزان ذخاير ذغال سنگ آن 6/6 درصد مجموع ذغال سنگ كشور، گاز طبيعي 30 درصد ، مس 7/7 درصد، باكسيت 7/19 درصد وفسفر 7/11 درصد است.

B- نواحي مركزي
اين مناطق داراي منابع فراوان انرژي فلزي وغيرفلزي هستند براي مثال بيش از 20 بيست نوع منابع معدني اين مناطق 50 درصد ومابقي بيشتر از مجموع ذخاير چين را به خود اختصاص داده اند.
ذخاير نفت قابل بهره برداري اين نواحي به طور تقريبي 50 درصد از مجموع ملي ذخاير باكسيت حفظ شده 61 درصد ذخاير مس نگهداري شده 47 درصد ومنابع فسفر 40 درصد درمجموع ملي را شامل ميشود پراكندگي منابع نيز مختلف است.منابع ذغال سنگ عمدتاٌ در استانهاي «شن سي»، «خه لونگ جيانگ» و استانهاي ديگر منابع نفت عمدتاٌ در خه لونگ جيانگ ، فلزات غيرآهني ومنابع غيرنقدي عمدتاٌ دراستانهاي جنوبي واقع است.براي نمونه ذخاير فسفر عمدتاٌ در استان خوبي ، واقع است كه 21 درصد از مجموع ملي را شامل مي شود . منابع باكسيت در استان خه نان ، 18 دردصد از مجموع ملي وذخاير مس عمدتاٌ در استان جيانگ شي ، 22 درصد از مجموع ذخاير كشور را شامل مي شود. مناطق مركزي چين پايگاه اصلي منابع زيربنايي كشور همانند انرژي ومواد خام محسوب مي شود.توليد ذغال سنگ خام ونفت خام هركدام بيش از 50 درصد از مجموع ملي را شامل مي شود. صنعت ذغال سنگ نقش كليدي در اقتصاد ملي چين ايفا مي كند استان شانسي، داراي ذخاير غني ذغال سنگ بوده و مناطق اطراف آن نيز داراي بزرگترين منابع انرژي چين هستند. ميدان نفتي داچينگ و جونگ يوآن از بزرگترين حوضه هاي نفتي چين محسوب مي شوند.
توليد مس وفسفر نواحي مركزي چين هريك 40 درصد از مجموع ملي را شامل مي شود. بزرگترين پايگاههاي منابع نفت خام درنواحي مركزي چين ازجمله پايگاههاي صنايع آهن وفولاد در استان هاي خوبي، آن خواي، شن سي، پايگاه صنايع آلومينيوم در استان شن س ،پايگاه صنايع مس در جيانگ شي، خونان و آن خويي پايگاههاي صنايع شيميايي ذغال سنك در شن سي و خه نان ، پايگاه صنايع شيميايي ذغال سنگ در شن سي و خه نان، پايگاه صنعتي شيميايي فولاد در خوبي وپايگاه صنايع پتروشيمي در استان جي لين قرار دارد.
C - نواحي غربي
پراكندگي فراوان منابع در مناطق غربي چين باعث شده است تا قدرت رقابتي لازم براي توسعه صنايع اين كشور فراهم آيد. از ميان 157 گونه منابع معدني با ذخاير ثابت ، 138 منبع معدني از جمله ذغال سنگ، نفت وگاز طبيعي ، كروميت، معادن زميني كمياب، فسفر، نيكل، منگنز، مس، آلومينيوم و روي در اين مناطق واقع است.براي نمونه منطقه خودمختار سين كيانگ داراي بيشترين منابع ذغال سنگ چين است . ميدان گاز طبيعي ونفتي اوردوس، حوضه نفتي تاريم، جونگار، هامي، چايدام و حوضه گسي چوان، نيز در نواحي غربي واقع شده است.نواحي غربي چين همچنين به لحاظ منابع معدني فلزي غيرآهني وغيرفلزي شامل ميكا، يشم، پنبه نسوز و منيزيوم بسيار غني است . همچنين شمار زيادي از منابع فلزي وغيرفلزي با كيفيت بالا در اين منطقه كشف شده است كه از جمله آنها مي توان به ذخاير كروميت درمنطقه خودمختار تبت، ذخاير مس وروي در استان گانسو، ذخيره جيوه در استان گويجو، قلع، فسفر، مس، سرب و روي در استان يون نان، پتاسيم ، آلومينيوم در استان چينگ هاي ، موليبدنوم در استان شي سي وذخاير معدني زميني كمياب در منطقه خودمختار مغولستان داخلي اشاره كرد. ذخاير فراوان معدني دراين نواحي باعث شده است تا توليدات صنعتي در سراسر كشور با استفاده از اين منابع معدني توسعه يافت. توليد نيكل، جيوه وقلع منطقه 99 درصد، 84 درصد و 72 درصد از مجموع توليد كشور وسنگ فسفر، آلومينيوم وگاز طبيعي نزديك به 50 درصد از مجموع توليد كشور را شامل ميشود. با اين حال توليدات معدني ديگر بخش ناچيزي از مجموع توليد ملي را به خود اختصاص مي دهد.

بررسي اقتصادي صنايع معدني چين
1) اكتشاف وبهره برداري از منابع معدني
براساس آمار وزارت منابع چين كه در جريان تحقيق و بررسي موسسات دولتي ومعدني اين كشور بدست آمده است، مجموع توليد سنگ هاي معدني چين درسال 2002 به چهار ميليارد و 850 ميليون تن رسيد كه نسبت به سال 2001 حدود 248 ميليون تن معادل 22/6 درصد افزايش نشان مي دهد.
درسال 2004 توليد نفت به 167 ميليون تن وگاز طبيعي به 31 ميليارد و 600 ميليون مترمكعب وذغال سنگ به يك ميليارد و 380 ميليون تن رسيد. درهمين سال چين به لحاظ توليد ذغال سنگ، فولاد و10 نوع ماده معدني فلزي غيرآهني درجهان در رتبه نخست قرار گرفت، به لحاظ توليد سنگ هاي فسفر وسولفيد آهن در رتبه دوم وسوم جهان وبه لحاظ توليد نفت خام در جايگاه پنجم جهان ايستاد. چين از نظر ميران اكتشاف وبهره برداري منابع معدني به طور كلي در رتبه سوم جهان قرار دارد. مجموع ارزش توليد تمامي گونه هاي معدني موسسات اين كشور درسال 2005 به ميزان 452 ميليارد و 200 ميليون اعلام شده است.
2) مصرف توليدات معدني
چين باتوجه به برنامه اين كشور براي ساخت جامعه مدرن ومرفه درهمه زمينه ها ورشد اقتصادي بالا به توليدات معدني ومنابع معدني خام وانرژي بيشترين نياز دارد. درچند سال گذشته، مصرف سالانه سنگ هاي معدني به بيش از پنج ميليارد تن رسيده و چين به يكي از بزرگترين مصرف كنندگان اين منابع درجهان تبديل شده است.درسال 2004، مصرف ذغال سنگ چين به يك ميليارد و 380 ميليون تن رسيد و چين درمقام اول جهان قرار گرفت. مصرف نقت خام در سال 1990 از 116 ميليون به 225 ميليون تن رسيد كه براين اساس 97/93 درصد يعني سالانه 23/7 درصد رشد داشته وچين در اين زمينه نيز پس از آمريكا وژاپن در مقام سوم جهان قرار گرفته است.

3) صادرات و واردات توليدات معدني
درسال 2004 ارزش صادرات و واردات توليدات معدني چين( شامل توليدات خام و انرژي) به بيش از 111 ميليارد و 100 ميليون دلار رسيد كه 5 ميليارد دلار بيشتر از 2001 بوده است.
ارزش واردات وصادرات توليدات معدني دراين سال 4/18 درصد از مجموع تجارت خارجي كالاهاي چين را شامل شده است. ارزش صادرات توليدات معدني دراين سال 11/14 درصد از مجموع صادرات كالاها وارزش واردات فراورده هاي معدني 05/24 درصد از مجموع كالاهاي وارداتي اين كشور بوده است. همچنين صادرات و واردات توليدات معدني مختلف از توليدات اوليه وتك ماده اي به توليدات معدني خام وانرژي گسترش يافته والگوي تجارت خارجي نيز از واردات بالا و صادرات پايين به واردات كمتر وصادرات بيشتر تغيير كرده وعقلاني تر گرديده است. درسال 2005 تجارت صادرات و واردات توليدات معدني چين محدوده هاي متعددي را دربرگرفت. مواد معدني اصلي چين از جمله ذغال سنگ، نفت خام، مواد معدني پالايش شده، توليدات فولادي معمولي، نخاله مس ومواد معدني پالايش شده ، مس خام، مس پالايش شده، توليدات مسي، اكسيد آلومينيوم، آلياژ آلومينيوم، روي و آلياژ روي ، قلع، تنگستن، بتون و كود شيميايي به 60 كشور جهان صادر مي شود وبه همين شكل يك نظام تجاري منابع معدني ثابت به شكل اوليه ايجاد شده وثبات بازار صادرات وهمچنين منابع عرضه واردات براي توليدات معدني تضمين گرديده است. درسالهاي اخير نرخ تعرفه چين بر روي واردات فراورده هاي معدني كاهش يافته است براين اساس تا پايان سال 2004 ، نرخ تعرفه بر روي اين فراورده ها به طور ميانگين به 9 درصد كاهش يافته است.بر اين اساس چين محيط مساعد و جذابي براي صاحبان حرفه و سرمايه گذاران به حساب مي آيد.
دكتر فريدون وردي نژاد